چطور موفقیت ژاپن در حوزه فناوری های دیجیتال را ببینیم؟

وقتی درباره موفقیت ژاپن در حوزه فناوری‌های دیجیتال صحبت می‌کنم، عمدا از هیجان فاصله می‌گیرم. چون اگر بخواهیم واقعیت را بفهمیم، احساس کمکی نمی‌کند. ژاپن نه با یک جهش ناگهانی، نه با نابغه‌های استثنایی، بلکه با یک روند فرسایشی و حساب‌شده به این نقطه رسید.

مسیری که از شکست‌های اقتصادی دهه ۹۰ شروع شد. همان دوره‌ای که رشد اقتصادی تقریبا متوقف شده بود و نرخ بازده سرمایه صنعتی به زیر ۳ درصد سقوط کرده بود. دقیقا همان‌جا بود که ژاپن فهمید مدل قبلی دیگر جواب نمی‌دهد و اگر ساختار دیجیتال بازطراحی نشود، کل سیستم فرو می‌ریزد.

زیرساخت

اولین نکته‌ای که در بررسی‌هایم به آن رسیدم این بود که ژاپن بر خلاف خیلی از کشورها، تمرکز را از «محصولات جذاب» برداشت و گذاشت روی زیرساخت. پروژه e-Japan فقط یک شعار نبود. تا سال ۲۰۰۵، بیش از ۹۰ درصد مناطق شهری به اینترنت باند پهن دسترسی داشتند و میانگین سرعت اتصال خانگی از بسیاری از کشورهای اروپایی جلو زد. این یعنی وقتی استارتاپ‌ها و صنایع خواستند دیجیتال شوند، لازم نبود با محدودیت‌های ابتدایی بجنگند. این پایه‌سازی، یکی از ستون‌های اصلی موفقیت ژاپن در حوزه فناوری‌های دیجیتال  شد.

دولت بازیگر اصلی نه ناظر بی‌اثر

برخلاف تصور رایج، دولت ژاپن عقب ننشست. وزارت اقتصاد، تجارت و صنعت عملا نقش مدیر پروژه را بازی کرد. بودجه‌های دیجیتال بدون شاخص عملکرد تصویب نمی‌شدند. اگر پروژه‌ای بعد از دو یا سه سال به خروجی مشخص نمی‌رسید، متوقف می‌شد. بین سال‌های ۲۰۱۶ تا ۲۰۲۲ بیش از ۵۰۰ میلیارد ین بودجه مستقیم دولتی به حوزه‌هایی مثل هوش مصنوعی، اینترنت اشیا و پردازش داده تزریق شد. نکته مهم این است که این پول‌ها صرف آزمایش‌های نمایشی نشد. دقیقا خرج جاهایی شد که زنجیره ارزش صنعتی را تقویت می‌کرد. این نوع مداخله هوشمندانه، بخش مهمی از موفقیت ژاپن در حوزه فناوری‌های دیجیتال  است.

کارخانه‌هایی که زودتر از دنیا دیجیتال شدند

ژاپن خیلی قبل‌تر از اینکه Industry 4.0 تبدیل به ترند جهانی شود، داده را وارد کارخانه کرد. سیستم‌های تولید مبتنی بر سنسور و تحلیل بلادرنگ باعث شدند نرخ ضایعات در صنایع خودروسازی و الکترونیک به‌طور میانگین بیش از ۳۰ درصد کاهش پیدا کند. داده‌های تولید هر چند ثانیه یک‌بار تحلیل می‌شدند و تصمیم‌گیری‌ها دیگر وابسته به حدس مدیر خط نبود. اینجا فناوری دیجیتال مستقیما به بهره‌وری تبدیل شد، نه به تبلیغ. همین اتصال واقعی بین داده و تولید، یکی از دلایل عمیق موفقیت ژاپن در حوزه فناوری‌های دیجیتال محسوب می‌شود.

ربات‌ها برای کار

ژاپن نزدیک به نیمی از ربات‌های صنعتی دنیا را تولید می‌کند، اما چیزی که اهمیت دارد نوع استفاده از آن‌هاست. تمرکز اصلی روی ربات‌های همکار بود، نه جایگزین انسان. این تصمیم آگاهانه باعث شد مقاومت نیروی کار کمتر شود و بهره‌وری واقعی بالا برود. آمارها نشان می‌دهد بین سال‌های ۲۰۱۰ تا ۲۰۲۰ بهره‌وری نیروی انسانی در صنایع تولیدی ژاپن بیش از ۲۰ درصد رشد کرد. این عدد تصادفی نیست. نتیجه استفاده دقیق و هدفمند از فناوری دیجیتال است. باز هم برمی‌گردیم به همان نقطه: موفقیت ژاپن در حوزه فناوری‌های دیجیتال  نتیجه نمایش نیست، نتیجه اجراست.

آموزش جایی که هیچ میان‌بری وجود ندارد

از سال ۲۰۲۰، آموزش برنامه‌نویسی وارد مدارس ابتدایی ژاپن شد. نه به شکل حفظی و نه نمایشی. بچه‌ها با منطق حل مسئله، الگوریتم و داده کار می‌کنند. نتیجه این سیاست را می‌شود در دانشگاه دید. بیش از ۶۵ درصد دانشجویان ورودی رشته‌های فنی، سابقه عملی کدنویسی دارند. این یعنی صنعت با نیروی انسانی خام مواجه نیست. همین پیوستگی آموزش و صنعت، سرعت تبدیل ایده به محصول را به کمتر از چهار سال رسانده. این عدد در بسیاری از کشورها هنوز بالای هفت سال است. تفاوت دقیقا همین‌جاست و دقیقا همین تفاوت،موفقیت ژاپن در حوزه فناوری‌های دیجیتال را پایدار کرده.

داده به‌ عنوان سرمایه ملی

ژاپن داده را ملک شخصی سازمان‌ها نمی‌داند. چارچوب حکمرانی داده باعث شد اطلاعات حمل‌ونقل، انرژی، سلامت و شهر هوشمند با استانداردهای مشترک جمع‌آوری شوند. این یعنی استارتاپ‌ها و شرکت‌های کوچک هم می‌توانند روی داده واقعی محصول بسازند. همزمان، سرمایه‌گذاری جدی روی امنیت سایبری انجام شد. هزینه‌های امنیت دیجیتال سالانه بیش از ۱۰ درصد رشد داشت و معماری Zero Trust به‌طور گسترده اجرا شد. نتیجه‌اش کاهش محسوس رخدادهای امنیتی پرریسک بود. این ترکیب بازبودن و امنیت، یکی از هوشمندانه‌ترین اجزای موفقیت ژاپن در حوزه فناوری‌های دیجیتال  است.

فرهنگ کاری که کمتر درباره‌اش درست حرف زده می‌شود

خیلی‌ها ژاپن را به سخت‌کوشی افراطی یا نظم خشک تقلیل می‌دهند. واقعیت پیچیده‌تر است. فرهنگ کاری ژاپن روی فرایند تمرکز دارد. مستندسازی، بهبود مستمر و تصمیم‌گیری مبتنی بر داده. همین باعث شد نرخ شکست پروژه‌های بزرگ IT در ژاپن حدود ۱۸ درصد باشد، در حالی که میانگین جهانی بالای ۳۰ درصد است. این اختلاف کوچک به نظر می‌رسد، اما در مقیاس ملی، تفاوتی تعیین‌کننده ایجاد می‌کند و یکی از عوامل پنهان موفقیت ژاپن در حوزه فناوری‌های دیجیتال به حساب می‌آید.

مصرف‌کننده‌ای که عقب نمی‌ماند

فناوری بدون پذیرش عمومی می‌میرد. ژاپن این را خوب فهمید. پرداخت بدون تماس، خدمات دولت الکترونیک و سلامت دیجیتال خیلی سریع وارد زندگی روزمره شد. تا سال ۲۰۲۲ بیش از ۷۵ درصد خدمات دولتی به‌صورت آنلاین در دسترس بود. این تقاضای واقعی، باعث شد توسعه دیجیتال فقط در سطح سازمان‌ها نماند و به جامعه نفوذ کند. همین حلقه آخر، زنجیره موفقیت ژاپن در حوزه فناوری‌های دیجیتال  را کامل کرد.

مواجهه نزدیک وقتی همه‌چیز واقعی است

اولین بار که از نزدیک با این فضا روبه‌رو شدم، در جریان یک تور ژاپن بود که محورش بازدید از مراکز صنعتی و فناوری بود. چیزی که دیدم با تصویری که معمولا از فناوری ژاپن ساخته می‌شود فرق داشت. خبری از نمایش یا ارائه‌های پرزرق‌وبرق نبود. محیط‌ها ساده بودند و تمرکز اصلی روی این بود که سیستم‌ها بدون وقفه کار کنند. روندها مشخص بود، مسئولیت‌ها شفاف بود و همه چیز بر اساس داده جلو می‌رفت. حتی جاهایی که نقص‌های کوچکی وجود داشت، مشخص بود که ثبت شده و در چرخه اصلاح قرار دارد. همان‌جا برایم روشن شد که موفقیت ژاپن در حوزه فناوری‌های دیجیتال بیشتر از آنکه به نوآوری‌های نمایشی مربوط باشد، به اجرای منظم و پیگیری مداوم برمی‌گردد.

جمع‌بندی

اگر بخواهم صادقانه جمع‌بندی کنم، موفقیت ژاپن در حوزه فناوری‌های دیجیتال نه تصادفی است، نه جادویی. حاصل دهه‌ها تصمیم سخت، سرمایه‌گذاری هدفمند، اصلاح اشتباهات و تعهد به اجراست. ژاپن مسیر میان‌بُر نرفت. بعضی جاها اشتباه کرد، عقب‌گرد داشت، حتی هزینه داد. اما ایستاد و اصلاح کرد. شاید مهم‌ترین درس همین باشد. فناوری دیجیتال با حرف جلو نمی‌رود. با عدد، با نظم و با صبر جلو می‌رود. همین.

‌سلب مسئولیت: مطالب منتشرشده در دسته رپورتاژ آگهی توسط شرکت‌های ثالث تهیه شده و جنبه تبلیغاتی یا بیانیه خبری دارند. این مطالب صرفاً بازنشر شده و شهرسخت‌افزار مسئولیتی در قبال صحت محتوای آن ندارد.