آیا عربستان می‌تواند سیلیکون‌ولی خاورمیانه شود؟ عبور از اقتصاد نفتی با صادرات هوش مصنوعی

عربستان سعودی با سرمایه‌گذاری میلیارد دلاری در حال ساخت مراکز داده عظیم است تا از صادرکننده نفت به صادرکننده قدرت پردازشی هوش مصنوعی تبدیل شود. اما این طرح جاه‌طلبانه با چالش‌های ژئوپلیتیک و فنی بسیاری روبروست.

عربستان سعودی، کشوری که نامش برای دهه‌ها با صادرات نفت گره خورده بود، اکنون چشم به منبعی جدید برای کسب ثروت و نفوذ جهانی دوخته است: قدرت پردازشی هوش مصنوعی. ریاض با برنامه‌ریزی برای ساخت مراکز داده چند میلیارد دلاری در سواحل دریای سرخ و خلیج فارس، قصد دارد زیرساخت‌های محاسباتی لازم برای توسعه‌دهندگان هوش مصنوعی در اروپا، آسیا و آفریقا را فراهم کند و خود را به عنوان یک صادرکننده کلیدی در این حوزه معرفی نماید.

از نفت تا داده: استراتژی جدید ریاض

بنابر گزراش نیویورک تایمز، ولیعهد محمد بن سلمان در تلاش است تا با بهره‌گیری از سه مزیت اصلی عربستان یعنی انرژی ارزان، سرمایه هنگفت و زمین‌های وسیع، کشورش را به قطبی جذاب برای شرکت‌های فناوری تبدیل کند. مراکز داده که ستون فقرات هوش مصنوعی مدرن محسوب می‌شوند، مصرف‌کنندگان بسیار بزرگ انرژی هستند و عربستان می‌تواند این انرژی را با هزینه‌ای به مراتب کمتر از رقبا تأمین کند.

در همین راستا شرکت جدیدی با حمایت دولت به نام «Humain» تأسیس شده که وظیفه هماهنگی بسیاری از پروژه‌های هوش مصنوعی را بر عهده دارد. هدف این شرکت، رساندن سهم عربستان از پردازش هوش مصنوعی جهان از کمتر از ۱ درصد فعلی به حدود ۶ درصد در سال‌های آینده عنوان شده است. اگر این هدف محقق شود، عربستان پس از ایالات متحده و چین در جایگاه سوم جهان قرار خواهد گرفت. مذاکرات با غول‌های فناوری آمریکایی مانند آمازون، مایکروسافت، گوگل و حتی xAI ایلان ماسک برای استفاده از این زیرساخت‌ها در جریان است.

مزیت‌ رقابتی عربستان در تأمین انرژی AI

مقامات سعودی مدعی هستند که هزینه انجام پروژه‌های هوش مصنوعی در مراکز داده این کشور می‌تواند تا ۳۰ درصد ارزان‌تر از ایالات متحده باشد. همچنین، فرآیندهای اداری مانند صدور مجوز ساخت‌وساز در چند هفته انجام می‌شود و موقعیت جغرافیایی عربستان، دسترسی به حدود چهار میلیارد نفر در سه قاره را از طریق کابل‌های فیبر نوری و زیردریایی ممکن می‌سازد. برای رفع نگرانی‌های امنیتی، ایده ایجاد مناطق «سفارت داده» نیز مطرح شده که در آن شرکت‌های خارجی می‌توانند تحت قوانین کشور خود فعالیت کنند.

با این حال، تردیدهای زیادی در مورد موفقیت این طرح وجود دارد. عربستان از نظر نیروی انسانی متخصص در زمینه هوش مصنوعی با کمبود مواجه است. از سوی دیگر، برخی تحلیلگران نسبت به اشباع بازار جهانی ظرفیت پردازشی هشدار می‌دهند، زیرا دولت‌ها و شرکت‌های بسیاری در سراسر جهان در حال ساخت مراکز داده هستند. رقابت منطقه‌ای با امارات متحده عربی که خود پروژه‌های بزرگی را با همکاری OpenAI آغاز کرده، یکی دیگر از چالش‌های ریاض است.

سیاست موازنه مثبت در میانه نزاع آمریکا و چین

شاید بزرگ‌ترین مانع بر سر راه عربستان، دسترسی به تراشه‌های پیشرفته هوش مصنوعی باشد که عمدتاً توسط شرکت‌های آمریکایی مانند انویدیا تولید می‌شوند. واشنگتن از صادرات این فناوری به عنوان ابزاری برای دور نگه داشتن کشورها از چین استفاده می‌کند. نگرانی مقامات آمریکایی از روابط نزدیک ریاض و پکن، باعث شده تا فروش نهایی این تراشه‌ها با وجود چراغ سبز اولیه، با تأخیر مواجه شود.

عربستان تلاش می‌کند تا در این رقابت ژئوپلیتیک، جانب هیچ‌یک از طرفین را نگیرد. در حالی که غول‌های آمریکایی به این کشور دعوت می‌شوند، شرکت‌های چینی مانند DeepSeek نیز از مراکز داده آرامکو، غول نفتی عربستان، استفاده می‌کنند. این سیاست برقراری موازنه بین قدرت‌های بزرگ، آینده بلندپروازی‌های دیجیتال عربستان را به تصمیمات سیاسی در واشنگتن و پکن گره زده است.

در همین رابطه بخوانید:

- چرا عربستان شرکت EA را خرید و چه نقشی در آینده صنعت بازی خواهد داشت؟
- HP عربستان را به قطب تولید سخت‌افزار در خاورمیانه تبدیل می‌کند

در نهایت مشخص نیست که آیا عربستان خواهد توانست این جاه‌طلبی بزرگ را به یک واقعیت اقتصادی تبدیل کند یا خیر، اما سرمایه‌گذاری سنگین این کشور نشان می‌دهد که ریاض برای تغییر چهره اقتصاد خود مصمم است.