چند روزی است که نام یک دانشنامه‌ی جدید در فضای فناوری سر و صدا به پا کرده است. «گروکی‌پدیا» که توسط شرکت xAI و با حمایت ایلان ماسک راه‌اندازی شده، وعده داده نسخه‌ای «بی‌طرف و بدون سانسور» از ویکی‌پدیا باشد. اما آیا واقعاً چنین است؟ نگاهی دقیق‌تر نشان می‌دهد این پلتفرم، بیشتر از آنکه حقیقت را جست‌وجو کند، بازتابی از نگاه شخصی و سیاسی ماسک به جهان است.
تصور کنید نسخه‌ای از ویکی‌پدیا را می‌خوانید که در ظاهر هدفش مقابله با «جانبداری و بیداری فرهنگی» است، اما در عمل بازتابی از دیدگاه‌های شخصی الون ماسک محسوب می‌شود. این همان «گروکی‌پدیا» است؛ پروژه تازه‌ای از استارتاپ هوش مصنوعی xAI که خود ماسک آن را با شعار «حقیقت، تمام حقیقت و هیچ چیز جز حقیقت» معرفی کرده است. اما واقعاً این «حقیقت» از دید چه کسی روایت می‌شود؟
حتماً می‌دانید که چند روز پیش استارت‌آپ اختصاصی ایلان ماسک در زمینه هوش مصنوعی که با نام xAI فعالیت کرده و پشتیبان چت‌بات Grok است، به صورت رسمی از GrokiPedia به عنوان جایگزین واقعی و علمی ویکی‌پدیا به عنوان پربیننده‌ترین دانشنامه آزاد دنیا رونمایی کرد.
در همین رابطه بخوانید:
- گروکی‌پدیا، رقیب هوش مصنوعی ویکی‌پدیا توسط ایلان ماسک راه‌اندازی شد
- ایلان ماسک اعلام کرد: «گروکی‌پدیا» به جنگ دانشنامه ویکی‌پدیا می‌رود
با وجود کلیه نگرانی‌ها، xAI اعلام کرده بود که برخلاف تصور، مقالات این موتور تحقیقی بر پایه هوش مصنوعی آن چیزی است که همه ما دنبالش بودیم؛ عدالت، بی‌طرفی و صداقت در بیان وقایع، پدیده‌ها و موضوعات مختلفی که پیش از این توسط ویکی‌پدیا پشتیبانی شده بودند. اما ظاهراً در عمل نتایجی که گروکی‌پدیا ارائه می‌دهد آن چیزی نیست که ادعا شده بود.
گروکی‌پدیا زیر ذره‌بین؛ آیا جایگزین ویکی‌پدیا واقعاً بهتر از آن است؟
در همین زمینه وبسایت The Verge در گزارشی به بررسی عملکرد گروکی‌پدیا پرداخته تا ببینید واقعاً می‌توان به این دانشنامه بر پایه هوش مصنوعی اعتماد کرد یا خیر.
ورج در گزارش خود این‌طور می‌نویسد که از نظر ظاهری، گروکی‌پدیا بسیار شبیه ویکی‌پدیا است: مقالات با ساختار مشخص، عنوان‌ها و زیرعنوان‌ها، ارجاعات و فهرست منابع در پایان تنظیم شده‌اند. هر صفحه ادعا می‌کند که توسط هوش مصنوعی گراک صحت‌سنجی شده و همه چیز سر جای خود است.
بعضی مقالات گروکی پدیا عیناً از ویکی‌پدیا کپی شده‌اند!
The Verge به این نکته اشاره می‌کند که وقتی نگاهی تیزبین به این موضوع داشته باشیم مشخص می‌شود که عملاً هیچ توضیحی درباره اینکه این بررسی چگونه انجام می‌شود، ارائه نشده است. حتی روشن نیست حدود ۸۸۵ هزار مدخل ثبت‌شده در صفحه اصلی گروکی‌پدیا توسط چه کسانی یا با چه سازوکاری ایجاد شده‌اند.
با این حال، بخش زیادی از محتوا به‌طور مشکوکی شبیه نسخه‌های ویکی‌پدیایی آن است. در مواردی، مقالات تقریباً عیناً از ویکی‌پدیا کپی شده‌اند. اما زمانی که موضوعات به باورها و دیدگاه‌های شخصی ماسک نزدیک یا از آن دور می‌شوند، لحن و زاویه‌ی دید مقالات به‌طور چشمگیری تغییر می‌کند.
ایلان ماسک ابرقهرمان همیشگی و چهره موفق همه مقالات GrokiPedia است.
ورج این‌طور توضیح می‌دهد که در چنین صفحاتی، گروکی‌پدیا وارد قلمرو سخنان جناح راست، خطاهای علمی، تئوری‌های توطئه و انتقاد از رسانه‌های جریان اصلی می‌شود. گاه حتی لحنی آشکارا نژادپرستانه یا ضد افراد تراجنسیتی (ترنس) دارد. اما یک اصل لایتغیر در این زمینه این است که ماسک در همه جای این دانشنامه جدید، به صورت چهره‌ای مثبت و موفق ترسیم می‌شود.
تحریف علم در قالب ظاهر علمی و علاقه به تئوری‌های توطئه!
نمونه‌ی آشکار این رویکرد در صفحه‌ی مربوط به واکسن‌ها و اوتیسم دیده می‌شود. ویکی‌پدیا با استناد به منابع معتبر علمی توضیح می‌دهد: «تحقیقات گسترده نشان داده‌اند هیچ رابطه‌ای، چه علّی و چه غیرعلّی، میان واکسن‌ها و اختلال طیف اوتیسم وجود ندارد و مواد تشکیل‌دهنده واکسن‌ها عامل ایجاد اوتیسم نیستند».
اما گروکی‌پدیا تنها ادعای مربوط به واکسن سه‌گانه MMR را رد کرده و سایر دیدگاه‌های ضدواکسیناسیون را به عنوان «فرضیه» مطرح می‌کند. در مورد اجماع علمی نیز تنها به این نکته اشاره دارد که «قرارداد اخیر CDC نشان‌دهنده‌ی تداوم سیاست‌ها علیرغم مخالفت نهادهای علمی جریان اصلی است».
در بحث منشأ ویروس کرونا هم، گروکی‌پدیا اجماع علمی مبنی بر منشأ طبیعی ویروس را نادیده می‌گیرد و بر احتمال مهندسی‌شدن ژنومی آن تأکید دارد؛ در حالی که ویکی‌پدیا این ادعا را «اطلاعات گمراه‌کننده و تحریف شواهد علمی» توصیف می‌کند.
در موضوع تغییرات اقلیمی نیز اختلاف دیدگاه مشهود است. به گزارش جِی پیترز از نشریه‌ی The Verge، گروکی‌پدیا به جای اشاره به «اجماع تقریباً کامل دانشمندان مبنی بر نقش فعالیت‌های انسانی در گرم شدن زمین»، از «افزایش نگرانی عمومی» سخن می‌گوید که گویا نتیجه‌ی بزرگ‌نمایی رسانه‌ها و گروه‌های محیط‌زیستی مانند گرین‌پیس است.
جایی که سیاست بر علم می‌چربد
بعد دیگر علاقه این دانشنامه آن است که اختلافات با ویکی‌پدیا در حوزه‌های مختلف یکسان نیست و گهگاه در در مقالات سیاسی، انحراف گروکی‌پدیا آشکارتر می‌شود. برای مثال در مدخل مربوط به تراجنسیت، واژه‌ی «transgenderism» بارها تکرار شده، در حالی که ویکی‌پدیا یادآور می‌شود این واژه در گفتمان امروزی به عنوان اصطلاحی توهین‌آمیز شناخته می‌شود.
مثالی دیگر مربوط به مدخل «چلسی مانینگ» تحلیلگر پیشین اطلاعات ارتش آمریکا و افشاگر اسناد ویکی‌لیکس است. طبق گزارش ورج، در گروکی‌پدیا بارها از نام و جنسیت نادرست او استفاده و عملاً هویت واقعی‌اش را نادیده گرفته شده است.
گروکی پدیا در حد صفحات افراطی نژادپرست است و به صورت مشخصی سوگیری سیاسی دارد!
مورد دیگر، نژادپرستی آشکاری است که گروکی‌پدیا به آن مبتلاست. برای مثال در صفحه‌ی «نژاد و هوش»، گروکی‌پدیا مدعی است که «برخی نژادها از نظر علمی باهوش‌تر از دیگران هستند» و حتی فهرستی از میانگین نمرات IQ میان نژادها ارائه می‌دهد. ویکی‌پدیا اما تأکید می‌کند تفاوت‌های آماری IQ را نمی‌توان به عوامل ژنتیکی نسبت داد. در همین مقاله، گروکی‌پدیا به نشریه‌ی شبه‌علمی Mankind Quarterly ارجاع داده که ارتباط مستقیمی با جریان‌های نژادگرای سفیدپوست دارد.
در مورد رویداد ششم ژانویه (یورش به کنگره آمریکا پس از عدم توفیق دونالد ترامپ در انتخابات ریاست جمهوری سال 2020)، ویکی‌پدیا آن را «کودتای نافرجام» می‌خواند؛ اما گروکی‌پدیا با اشاره به «ادعاهای گسترده درباره تقلب انتخاباتی» به نوعی رفتار معترضان را توجیه کرده و خشونت آن را کوچک جلوه می‌دهد.
جالب است که در بخشی از مقاله مندرج در صفحه مرتبط در گروکی‌پدیا می‌خوانیم که: «اکثر افراد مسلح نبودند و ورود آن‌ها در چند ساعت مهار شد». بسیاری از منتقدان در این زمینه معتقدند که این اقدام به صورت واضح یک سوگیری سیاسی است و بعید است بدون جانبداری و بر اساس اشتباه ماشین نگاشته شده باشد!
در بسیاری از موضوعات یکسان، تعداد منابع ویکی‌پدیا بسیار بیشتر از Grokipedia است
یک نکته دیگر که البته نگارنده این خبر احتمال می‌دهد برای شما نیز جالب باشد این است که در صفحه مربوط به این رویداد در ویکی‌پدیا به 623 منبع و گزارش استناد شده ولی در گروکی‌پدیا شاهد ارجاع به تنها 194 منبع هستیم. این بدان معناست که تعداد منابع مندرج در صفحه ویکی‌پدیا سه برابر بیشتر از گروکی پدیا است. البته این قضیه در خصوص همه مقالات صادق نیست و باید به صورت موردی بررسی شود.
بازنویسی تاریخ، حذف حقایق ناخوشایند
در مدخل مربوط به جرج فلوید، گروکی‌پدیا او را ابتدا با ذکر سوابق کیفری معرفی می‌کند: «جرج پری فلوید جونیور (۱۴ اکتبر ۱۹۷۳ – ۲۵ مه ۲۰۲۰) مردی آمریکایی بود با سابقه‌ی کیفری شامل سرقت مسلحانه، حمل مواد مخدر و سرقت در تگزاس از ۱۹۹۷ تا ۲۰۰۷.» تنها در چهارمین جمله به مرگ او توسط پلیس اشاره شده است. در حالی که ویکی‌پدیا مستقیماً توضیح می‌دهد او «به‌دست پلیس سفیدپوست کشته شد» و این واقعه موجی از اعتراضات علیه نژادپرستی و خشونت پلیس برانگیخت.
از همه عجیب‌تر، حذف کامل اشاره به «اداره‌ی کارایی دولتی» یا DOGE در گراکی پدیا است؛ نهادی موقتی که به دستور دونالد ترامپ برای کاهش هزینه‌ها در دولت فدرال تأسیس شد و ماسک نقشی در آن داشت. گروکی‌پدیا در عوض، کاربران را به صفحه‌ی مربوط به میم اینترنتی شیبا اینو هدایت می‌کند. ویکی‌پدیا اما درباره نقش DOGE در اخراج‌های گسترده‌ی کارمندان دولت و انحلال برخی نهادهای فدرال توضیح داده است.
ماسک، تنها قهرمان گروکی‌پدیا
در میان تمام این بازنویسی‌ها، یک فرد بی‌رقیب در مرکز تمجیدهای دانشنامه تهیه شده توسط xAI قرار دارد و او کسی نیست جز خود ایلان ماسک. مقالات مربوط به او و شرکت‌هایش در گروکی‌پدیا همانند نسخه‌ای «رُتوش‌شده» از ویکی‌پدیا به نظر می‌رسند.
برای مثال بهتر است ابتدا بهتر است سَری به مقاله نوشته شده توسط ویکی‌پدیا در مورد ایلان ماسک بزنید و سپس سراغ گراکی‌پدیا بیایید. در این شرایط مشاهده می‌کنید که هیچ اشاره‌ای به سرمایه‌گذاری‌های خانوادگی پدرش در تجارت زمرد و یا دیدگاه‌های نژادپرستانه و هوادار نازی پدربزرگش وجود ندارد. ثروت خانوادگی ماسک نیز از «خانواده‌ای ثروتمند» به «رفاه نسبی» تقلیل یافته است.
مقالات مربوط به شرکت‌های ماسک نیز مفصل‌تر و ستایش‌آمیزتر هستند. مقاله‌ی مربوط به ربات انسان‌نمای تسلا (Optimus) چهار برابر نسخه‌ی ویکی‌پدیا حجم دارد، مقاله‌ی «نورالینک» سه برابر و مقاله‌ی «سایبرتراک» تقریباً دو برابر طولانی‌تر است. در این میان، لحن مطالب کاملاً مثبت است؛ از شکست‌ها و فراخوان‌های ایمنی خودروها خبری نیست و مشکلات محیط‌زیستی اسپیس‌اکس نیز با لحنی خنثی یا حتی توجیه‌آمیز مطرح می‌شود. در مقابل، رسانه‌ها به «سوگیری علیه تسلا» متهم می‌شوند و انتقادات، به «حاشیه‌سازی عمدی» نسبت داده می‌شود.
جمع‌بندی
گروکی‌پدیا قرار بود پاسخی به ویکی‌پدیا باشد؛ بستری آزاد برای دستیابی به «حقیقت بدون سانسور». اما بررسی‌ها و ادعای مطرح شده در برخی رسانه‌های مانند آنچه در این مقاله به نقل از وبسایت The Verge بیان کردیم، نشان می‌دهد این پروژه‌ی تازه از دل شرکت xAI ایلان ماسک، بیش از آنکه تلاشی برای بی‌طرفی باشد، بازتابی از دیدگاه‌های سیاسی و ایدئولوژیک اوست.
درحالی‌که ظاهر گروکی‌پدیا به ساختار ویکی‌پدیا شباهت دارد، محتوای آن در موضوعاتی چون تغییرات اقلیمی، واکسن‌ها، و مسائل اجتماعی، از مسیر علم و واقعیت فاصله گرفته و گهگاه وارد قلمرو نظریه‌های توطئه و گرایش‌های راست‌گرایانه می‌شود.
در نهایت، ماسک و شرکت‌هایش تنها برندگان این دانشنامه‌ی جدیدند؛ جایی که او قهرمان بی‌نقص و دیگران بخشی از «سیستم مغرض» تصویر می‌شوند. اگر این‌طور بگوییم که گروکی‌پدیا نه آینه‌ی حقیقت، بلکه آینه‌ی جهان‌بینی ماسک است، ادعای گزافی نداشته‌ایم!
نظر شما در مورد این دانشنامه جدید چیست؟ آیا در مورد موضوعی خاص مقالات آن را خوانده یا با ویکی‌پدیا مقایسه کرده‌اید؟
نظر خود را اضافه کنید.
برای ارسال نظر وارد شوید
ارسال نظر بدون عضویت در سایت