اقدام متقابل چین برای فلج کردن صنعت تراشه غرب؛ محدودیت صادرات گالیوم و ژرمانیوم

چین، بزرگ‌ترین تولیدکننده و صادرکننده مواد معدنی کمیاب و فلزات استراتژیک در جهان، اعلام کرده که قصد دارد صادرات گالیم و ژرمانیوم، دو ماده کلیدی مورد استفاده در بخش‌های پیشرفته مانند نیمه‌رساناها، پنل‌های خورشیدی، LED، لیزر و فیبر را محدود کند. این اقدام به عنوان پاسخی به تلاش های تحت رهبری ایالات متحده برای کاهش تسلط چین در زنجیره تامین جهانی مواد معدنی حیاتی و تامین منابع جایگزین این فلزات تلقی می شود.

صنعت تراشه و به خصوص حوزه تولید پردازنده‌ها که به فناوری‌های سطح بالایی نیاز دارند، امروز خط مقدم جنگ تجاری چین و آمریکا یا به نوعی چین و دنیای غرب تلقی می‌شوند. در پی انبوه اقدامات آمریکا و همراهی کشورهایی مانند هلند، ژاپن و کره جنوبی در عدم صادرات تجهیزات پیشرفته تولید تراشه و جلوگیری از دسترسی چینی‌ها به این فناوری‌ها، به نظر چین نیز اقدامات متقابلی را در نظر گرفته که اوضاع این صنعت را روز به روز پیچیده و بغرنج‌تر می‌کند.

به صورت خلاصه باید بگوییم دولت چین برای آنکه بتواند به نحوی در مقابل اقدامات گروه متحد جبهه غربی بایستد، تصمیم گرفته تا مواد اولیه‌ای که سال‌ها در اختیار غربی‌ها قرار داده را از آنها دریغ کند تا به نوعی اهرم فشار مهم خود در برخورد با تحریم‌های حوزه فناوری پیشرفته را فعال کرده باشد.

در این زمینه طی دو روز گذشته اخبار متعددی در خصوص برنامه دولت شی جین پینگ برای منع صادرات گالیوم و ژرمانیوم به کشورهای غربی اعلام شده است. گالیوم و ژرمانیوم موادی کمیاب نیستند، اما اغلب در سرزمین‌های خاصی یافت می شوند. این مواد همچنین توسط ایالات متحده و اتحادیه اروپا به عنوان مواد معدنی حیاتی در نظر گرفته می‌شوند. علت این جایگاه آن است که هیچ جایگزینی برای کاربردهای اساسی گالیوم و ژرمانیوم وجود نداشته و مهمتر از آن، این مواد تنها در چند کشور خاص یافت می‌شوند و همین محدودیت پراکندگی خطرات بالقوه‌ای در خصوص تأمین آنها را مطرح می‌کند.

چین تا چه حد بر زنجیره تامین مواد معدنی کمیاب مسلط است؟

طبق داده‌های سازمان زمین‌شناسی ایالات متحده (USGS) در سال 2022، چین 70 درصد از تولید مواد نادر از معادن جهان را به خود اختصاص داده است و پس از آن ایالات متحده، استرالیا، میانمار و تایلند قرار دارند. طبق داده‌های منتشر شده توسط شرکت تحقیقاتی Adamas Intelligence در سال 2019، چین حداقل 85 درصد از ظرفیت جهان برای فرآوری سنگ‌های خاکی کمیاب به موادی را در اختیار دارد که تولیدکنندگان در صنایع مختلف می‌توانند از آن استفاده کنند.

جدیدترین داده‌های گمرک چین نشان می‌دهد که صادرات مواد کمیاب این کشور طی سال گذشته به صورت قابل توجهی کاهش یافته است. این کشور در پنج ماهه اول سال 2023 به میزان 20،987 تن مواد معدنی صادر کرده که نسبت به مدت مشابه سال قبل 4.4 درصد کاهش داشته است.

طبق گزارش سازمان زمین شناسی ایالات متحده (USGS)، کشور چین 95 درصد از تولید گالیوم و 67 درصد از تولید ژرمانیوم جهان در سال 2020 را به خود اختصاص داده است. در عین حال ایالات متحده 97 درصد از گالیوم و 63 درصد از ژرمانیوم خود را به صورت سالانه از چین وارد می‌کند.

وزارت صنعت و فناوری اطلاعات چین (MIIT) روز دوشنبه اعلام کرد که به عنوان بخشی از تلاش‌های خود برای بهینه‌سازی توسعه و استفاده از مواد معدنی کمیاب و سایر منابع استراتژیک، سهمیه‌ها و تعرفه‌های صادراتی بر گالیم و ژرمانیوم را از اول جولای 2023 اعمال می‌کند. MIIT میزان یا نرخ سهمیه ها و تعرفه ها در این طرح را مشخص نکرده، اما اعلام نموده که این سهمیه ها با توجه به شرایط بازار و نیازهای ملی تعدیل خواهند شد. MIIT همچنین به این نکته نیز اشاره نموده که نظارت و مدیریت صادرات این فلزات را تقویت خواهد کرد و با فعالیت‌های غیرقانونی مانند قاچاق و صادرات بیش از حد این مواد مبارزه خواهد کرد.

این اعلامیه نگرانی‌هایی را در میان مصرف‌کنندگان جهانی گالیوم و ژرمانیوم به‌ویژه در صنعت نیمه‌رساناها برانگیخته است که برای ساخت تراشه‌ها، ترانزیستورها، حسگرها و دستگاه‌های حوزه الکترونیک نوری به این فلزات متکی هستند. گالیوم همچنین برای ساخت ویفرهای گالیم آرسنید (GaAs) و نیترید گالیوم (GaN) استفاده می‌شود که به طور گسترده در کاربردهایی مانند ارتباطات 5G، هوافضا، صنایع دفاعی و انرژی‌های تجدیدپذیر استفاده می‌شود. ژرمانیوم نیز برای ساخت دی اکسید ژرمانیوم (GeO2)، که یک عنصر کلیدی برای فیبرهای نوری و لنزها است، استفاده می شود.

اثرات محدودیت صادرات مواد معدنی نادر توسط چین چیست؟

محدودیت های صادراتی می تواند منجر به افزایش قیمت و کمبود این فلزات در بازار بین المللی و همچنین اختلال در تولید و نوآوری محصولات با فناوری پیشرفته شود. برخی از تحلیلگران هشدار داده‌اند که این اقدام چین می‌تواند منجر به داغ‌تر شدن آتش جنگ تجاری یا فناوری با ایالات متحده و متحدانش شود؛ در واقع علت این اظهار نظر آن است که انتظار می‌رود کشورهای دیگر تلاش کنند تا وابستگی خود را به چین برای مواد معدنی حیاتی کاهش دهند.

ایالات متحده اخیراً ابتکارات متعددی را برای تقویت تولید داخلی و فرآوری مواد معدنی کمیاب، سایر فلزات استراتژیک و همچنین تنوع بخشیدن به زنجیره تأمین از کشورهای دوست مانند استرالیا، کانادا و برزیل آغاز کرده است.

از سوی دیگر برخی کارشناسان معتقدند که محدودیت‌های صادراتی چین می‌تواند فرصت‌هایی را برای سایر تولیدکنندگان گالیوم و ژرمانیوم ایجاد کند تا تولید و سهم بازار خود را افزایش دهند.

به عنوان مثال، Nyrstar، یک شرکت بلژیکی که یک کارخانه ذوب روی در آلمان را اداره می کند، اعلام کرده است که در حال بررسی پروژه‌های بالقوه برای تولید گالیوم و ژرمانیوم از پسماندهای فلز روی موجود در انبارهای شرکت است. Nyrstar گفت که مقادیر قابل توجهی از این فلزات را در بقایای خود شناسایی کرده است که می تواند با استفاده از فناوری های موجود استخراج شود. Nyrstar همچنین اعلام نموده که در صورت ادامه این پروژه‌ها می تواند به تامین کننده قابل توجهی از گالیوم و ژرمانیوم در بازار اروپا تبدیل شود.