هشدار به خریداران تلویزیون در بازار ایران: همه تلویزیون‌های QLED، کوانتوم دات واقعی نیستند!

اخبار جنجالی پیرامون گمراه‌کننده بودنِ فناوری کوانتوم دات در برخی مدل‌های تلویزیون که در بازار ایران نیز موجود هستند، نگرانی‌هایی را برای خرید تلویزیون‌های موسوم به QLED یا QD-OLED ایجاد کرده است. در ادامه شما را با فناوری کوانتوم دات در تلویزیون‌های جدید آشنا خواهیم کرد و نشان می‌دهیم که چرا برای خرید تلویزیون کوانتوم دات واقعی باید به چیزی فراتر از تنها اسم QD یا QLED در مدل محصول توجه کنید.

کوانتوم دات: زمین بازی جدید برای غول‌های تلویزیون

بازار تلویزیون طی سال‌های اخیر به یکی از رقابتی‌ترین حوزه‌های صنعت الکترونیک تبدیل شده است؛ بازاری که در آن برندهای مختلف تلاش می‌کنند با تکیه بر فناوری‌های نوین و عناوین جذاب بازاریابی، سهم بیشتری از کاربران را جذب کنند.

کوانتوم دات یکی از همین کلیدواژه‌هاست که در سال‌های اخیر توجه زیادی را به خود جلب کرده و بسیاری از شرکت‌ها با اتکا به آن در تلاش هستند تصویر محصولات خود را پیشرفته‌تر از رقبا نشان دهند. این فناوری شاید حالا به نقطه‌ای رسیده که کاربران نیز آن را معیار ارزیابی کیفیت تصویر قرار می‌دهند و همین موضوع اهمیتش را دوچندان کرده است.

با افزایش محبوبیت پنل‌های QLED و بالا گرفتن رقابت در تعیین قیمت مصرف‌کننده، ادعاهای متفاوتی نیز درباره میزان استفاده واقعی از متریال کوانتوم دات در پنل‌ها مطرح شده است. اگرچه برخی برندهای معتبر و پیشرو، از جمله سامسونگ، سال‌هاست به شکل مستمر روی توسعه مواد کوانتوم دات و پیاده‌سازی آن در ساختار تلویزیون‌های خود سرمایه‌گذاری کرده‌اند، اما برخی دیگر ظاهراً تنها از نام QLED به‌عنوان ابزار بازاریابی استفاده (یا شاید سوء استفاده) می‌کنند.

این تفاوت که به تازگی و در نتیجه بررسی رسانه‌های جهانی سخت افزاری از محصولات برخی تولیدکنندگان تلویزیون آشکار شده است، نه‌تنها روی کیفیت تصویر نهایی تأثیر می‌گذارد، بلکه اعتماد مصرف‌کنندگان را نیز خدشه‌دار کرده است.

ظاهراً برخی مدل‌های تلویزیون که در بازار خاورمیانه و شمال آفریقا (MENA) به فروش می‌رسند، به اسم «کوانتوم دات» ملقب شده‌اند اما از مواد ساخت آن کمترین بهره را برده‌اند. همین موضوع سبب شده که تجربه واقعی از QLED در این تلویزیون‌ها زیر سوال رفته و پرونده‌های حقوقی برای آنان تشکیل شود.

برای اینکه اهمیت موضوع و تأثیر این فناوری در کیفیت تصویر تلویزیون‌های QLED امروزی مشخص شود، بد نیست ابتدا نگاهی به ماهیت این فناوری و تاریخچه آن داشته باشیم.

فناوری Quantum Dot چیست و از کجا سر برآورد؟

کوانتوم دات‌ها نانوکریستال‌هایی از مواد نیمه‌هادی هستند که می‌توانند هنگام تابش نور یا تحریک الکتریکی، طول موج مشخص و بسیار دقیقی از نور را منتشر کنند. به دلیل اندازه نانومتری این ذرات، رنگ و شدت نور منتشرشده به خوبی قابل کنترل است و این ویژگی آن‌ها را برای استفاده در نمایشگرها ایده‌آل می‌کند.

این نقاط بسته به اندازه ذرات، رنگ‌های مختلفی از نور ساطع می‌کنند. هرچه اندازه بزرگتر باشد، رنگ قرمزتر و هرچه اندازه کوچکتر باشد، رنگ آبی‌تری ایجاد خواهد شد.

برخلاف فیلترهای رنگی قدیمی در پنل‌های LCD که نور را جذب و پخش می‌کنند، کوانتوم دات‌ها نور را با راندمان بالایی بازتولید می‌کنند و همین امر باعث افزایش چشمگیر کیفیت رنگ، روشنایی و دقت تصویر می‌شود.

پایه‌های این فناوری در دهه‌های ۱۹۸۰ و ۱۹۹۰ در محیط‌های دانشگاهی گذاشته شد؛ زمانی که پژوهشگران ارتباط میان اندازه نانوکریستال‌ها و رنگ نور منتشرشده را کشف کردند. پژوهش‌های اولیه بیشتر ماهیت آزمایشگاهی داشت و تمرکز آن‌ها بر فهم رفتار کوانتومی این ذرات بود. به‌تدریج و با بلوغ فناوری نانو، امکان تولید پایدار این ذرات در مقیاس صنعتی فراهم شد و زمینه برای ورود آن‌ها به صنعت الکترونیک مهیا گردید.

پا گذاشتن کوانتوم دات به صنعت نمایشگر ابتدا در قالب نمونه‌های اولیه بود که بعدتر با ورود سامسونگ و برخی شرکت‌های پیشرو به این حوزه در سال ۲۰۰۱، شکل تجاری به خود گرفت. یکی از چالش‌های اصلی در آن زمان، تولید نانوذرات یکنواخت و پایدار برای ایجاد رنگ‌های دقیق بود؛ مشکلی که امکان تولید انبوه را دشوار می‌کرد.

با وجود محدودیت‌ها، سامسونگ توانست در سال ۲۰۱۴ به فرمولاسیون پایدار نانوکریستال‌های بدون کادمیم دست پیدا کند. تولید کوانتوم دات بدون نیاز به عنصر سمی اما (در آن زمان) ضروری کادمیم، یکی از نقاط عطف در این صنعت بود که استانداردهای زیست‌محیطی جدیدی را در بازار شکل داد.

نتیجه این تحقیقات در سال ۲۰۱۵ با عرضه نخستین تلویزیون‌های SUHD مجهز به مواد کوانتوم‌ دات بدون کادمیم، به مرحله تجاری رسید. این روند در سال ۲۰۱7 با معرفی تلویزیون‌های QLED تکامل یافت؛ محصولاتی که با استفاده از کوانتوم‌ دات فلزی توانستند برای نخستین بار به پوشش 100 درصدی در فضای رنگی گسترده DCI-P3 دست یابند.

پس از پختگی فناوری در استفاده از مواد غیرارگانیک برای تولید پنل‌های QLED، نوبت به کشف عناصری با قابلیت نشر مستقیم نور بود تا بتوان بک‌لایت‌های قدیمی را نیز از ساختار تلویزیون کوانتوم دات حذف کرد.

در سال ۲۰۱۹ تولید ماده تابش قرمز برای نمایشگرها تکمیل شد. همچنین بازده نوری QLED‌های با تابش مستقل آبی که پیچیده‌ترین رنگ اصلی محسوب می‌شود به راندمان ۲۰.۲ درصد رسید؛ رقمی که در زمان خود یک رکورد صنعتی به‌شمار می‌رفت.

این پیشرفت‌ها مسیر را برای تولید تلویزیون‌های QD-OLED هموار کرد که با ترکیب پنل OLED و لایه کوانتوم‌ دات، در CES 2022 به‌عنوان یکی از نوآورانه‌ترین فناوری‌های نمایشگر توسط سامسونگ معرفی شد.

از آن زمان تاکنون، کوانتوم دات‌ها با جایگزین‌کردن فیلترهای رنگی رایج، فضای رنگ گسترده‌تر، شدت نور بیشتر و دقت رنگ بالاتری را ارائه کردند و به همین دلیل به‌سرعت به یکی از پایه‌های توسعه تلویزیون‌های رده‌بالا تبدیل شدند. تفاوت اصلی این فناوری با LCDهای معمولی در آن است که بجای اتلاف نور، بخش عمده آن به شکل مؤثر و کنترل‌شده به رنگ تبدیل می‌شود؛ عاملی که کیفیت تصویری به مراتب بهتر را نتیجه می‌دهد.

چه چیزی تلویزیون‌های کوانتوم دات خوب و بد را متمایز می‌کند؟

تفاوت اصلی میان تلویزیون‌های مبتنی بر کوانتوم‌ دات در شیوه پیاده‌سازی فناوری و کیفیت موادی است که در ساخت آن‌ها استفاده می‌شود.

اگرچه در سال‌های اخیر مدل‌های متعددی با عنوان QLED وارد بازار شده‌اند، اما همه این محصولات از نظر میزان مواد کوانتوم‌ دات، کیفیت فیلم به‌کاررفته و نوع ترکیبات شیمیایی مورد استفاده یکسان نیستند.

این سه عامل یادشده، تعیین می‌کنند که خروجی نهایی یک تلویزیون واقعاً از مزایای کوانتوم‌ دات بهره می‌برد یا صرفاً از نام آن استفاده کرده است.

یکی از شاخص‌های کلیدی در کیفیت تصویر، میزان واقعی ماده کوانتوم‌ دات در لایه فیلم (Film) است. براساس معیارهای فنی، برای دستیابی به گستره رنگ دقیق و حجم رنگ بالا، فیلم کوانتوم‌ دات باید حداقل حدود ۳۰۰۰ ppm (قسمت در میلیون) از این نانوذرات را در خود داشته باشد. فیلم‌هایی که مقدار ماده فعال آن‌ها کمتر است، عملاً بخش قابل توجهی از توانایی این فناوری را از دست می‌دهند و نتیجه آن تصویری با اشباع رنگ کمتر و یکپارچگی پایین‌تر خواهد بود.

عامل مهم دیگر کیفیت خود فیلم کوانتوم‌ دات است. در نمایشگرهایی مانند QLED یا مدل‌های مبتنی بر QD-OLED، این فیلم نقش اصلی در تبدیل نور و بهبود بازده نوری را برعهده دارد. اگر فیلم از نظر ساختار نانوذرات، یکنواختی و پایداری حرارتی کیفیت کافی نداشته باشد، چرخه نوری دچار اتلاف می‌شود و خروجی تصویر از نظر روشنایی، دقت رنگ و طول عمر تحت تأثیر قرار می‌گیرد.

در مقابل، استفاده از فیلم‌های استاندارد و دارای تراکم کافی ذرات، امکان رسیدن به کیفیت رنگ پایدار و راندمان نوری بهتر را فراهم می‌کند.

موضوع سوم به استفاده یا عدم استفاده از کادمیم در ساخت کوانتوم‌ دات‌ها مربوط است. در سال‌های ابتدایی توسعه فناوری Quantum Dot، کادمیم ماده‌ مؤثری برای دستیابی به بازده و دقت رنگ بالا بود؛ اما به‌دلیل سمی بودن و پیامدهای زیست‌محیطی، استفاده از آن با محدودیت‌های جدی مواجه شد.

توسعه مواد بدون کادمیم یکی از چالش‌های مهم این حوزه بود و تولید کوانتوم‌ دات‌های پایدار و بدون این عنصر نقطه عطفی در امکان‌پذیر شدن تجاری‌سازی گسترده تلویزیون‌های کوانتوم‌ دات به شمار می‌آید.

یک نام و چند سودا؛ QLED برای برخی شرکت‌های چینی فقط یک اسم است؟

به گزارش منابع تخصصی، در سال‌های اخیر برخی شرکت‌ها تلاش کرده‌اند با استفاده از اصطلاح QLED، محصولات خود را در رده تلویزیون‌های پیشرفته و در عین حال ارزان‌قیمت قرار دهند. اما بررسی‌های تخصصی نشان می‌دهد در برخی از مدل‌های عرضه‌شده توسط این شرکت‌ها که دست بر قضا در بازار خاورمیانه نیز یافت می‌شوند، فناوری کوانتوم دات به طور کامل مورد استفاده قرار نمی‌گیرد.

استراتژی بازاریابی این شرکت‌ها مبتنی بر استفاده از عنوان QLED برای جذب مشتریانی است که تصور می‌کنند این تلویزیون‌ها قابلیت‌هایی مشابه تلویزیون‌های پرچم‌دار سامسونگ یا دیگر برندهای مطرح این حوزه دارند، در حالی که ساختار فنی محصولات تفاوت قابل‌توجهی دارد.

نتایج بررسی آزمایشگاهی رسانه‌های جهانی از این تلویزیون‌های درجه دو، نشان می‌دهد این محصولات از مواد کوانتوم دات کافی برای ارائه تجربه واقعی QLED برخوردار نیستند. برای مثال برخی برندهای چینی مورد اتهام، در توضیح این اتفاق به استفاده از 4 میلی‌گرم مواد کوانتوم دات در هر کیلوگرم کادمیوم اشاره کرده‌اند.

این درحالی است که از نظر متخصصان، این میزان به حدی کم است که تکنولوژی QLED مورد انتظار کاربران را محقق نمی‌کند. نتیجه نهایی تصویر، نه‌تنها دقت کمتری دارد، بلکه در شرایط نوری مختلف نیز پایداری و یکنواختی لازم را ارائه نمی‌دهد.

همین مسئله، یعنی استفاده از نام QLED بدون بهره‌گیری از فناوری واقعی کوانتوم دات، باعث گمراه‌سازی مصرف‌کنندگان شده و پرونده‌های حقوقی برای برخی شرکت‌های چینی باز کرده است.

جمع‌بندی: برای تجربه «QLED واقعی» گول تبلیغات را نخوریم

بازار تلویزیون امروز بیش از هر زمان دیگری تحت تأثیر تبلیغات و نام‌گذاری‌های جذاب قرار دارد و همین موضوع باعث شده واژه‌هایی مانند QLED بدون توجه به ماهیت واقعی آن‌ها مورد استفاده قرار گیرد. در چنین فضایی، تشخیص فناوری واقعی از تبلیغات بازاری اهمیت ویژه‌ای دارد؛ چرا که کیفیت نهایی تصویر به‌شدت به نوع مواد و ساختار پنل وابسته است.

نام‌های معتبری چون سامسونگ با سابقه طولانی در توسعه مواد کوانتوم دات و تولید پنل‌های پیشرفته توانسته‌اند جایگاه خود را به‌عنوان ارائه‌دهنده تجربه واقعی QLED تثبیت کنند. در مقابل، برندهای درجه دو که بدون استفاده از کوانتوم‌داتِ واقعی از نام QLED بهره می‌برند، با ایجاد سردرگمی در بازار و ارائه کیفیتی پایین‌تر، نه‌تنها تجربه بصری کاربران را تحت تأثیر قرار می‌دهند، بلکه به اعتماد مصرف‌کنندگان نیز آسیب می‌زنند.

این مسئله به‌مرور موجب هدایت اشتباه بازار و تضعیف ارزش فناوری‌هایی چون Quantum Dot می‌شود که طی سال‌ها توسط شرکت‌های پیشرو توسعه یافته است. به همین دلیل لازم است خریداران هنگام انتخاب تلویزیون، به‌جای توجه صرف به نام و قیمت محصول، ساختار واقعی پنل و فناوری‌های به‌کاررفته را نیز بررسی کرده یا حتی الامکان از برندهای باسابقه‌تر خریداری کنند.