ایران دانش فنی ساخت رادیو تلسکوپ های کاربردی را بدست آورد

استفاده از رادیوتلسکوپ‌ها یکی از روش‌های پیمایش و جستجو در فضا و کیهان است و این تکنولوژی بسیار پیشرفته بیشتر در کشورهایی ارائه شده که دانش فنی بالایی در امور مخابرات و کیهان شناسی دارند. به تازگی با اعلام مرکز تحقیقات فضایی، کشورمان نیز توانسته به این دانش دست یابد.

مهندس امید شکوفا، رئیس مرکز تحقیقات فضایی پژوهشگاه فضایی ایران طی روزهای گذشته در گفتگویی با خبرگزاری مهر به تشریح این موضوع پرداخت. شکوفا با بیان اینکه سامانه رادیو تلسکوپ یک گیرنده رادیویی است که توانایی دریافت امواج رادیویی از منابع مختلف فرازمینی مانند کهکشان‌ها، سحابی‌ها و اجرام مختلف را دارد اظهار کرد:

برخلاف رصدهای اپتیکی، این سامانه محدود به شرایط جوی و زمان خاصی از شبانه روز نبوده و محدود به طیف مرئی و اپتیکی نیست. به همین دلیل در هر لحظه می‌توان منابع مختلف رادیویی را با آن پایش کرد.

شکوفا در این مصاحبه به این موضوع نیز اشاره کرد که رادیو تلسکوپ‌ها می‌توانند در گستره وسیعی از فراکنس‌های رادیویی از چند کیلوهرتز تا چند صد گیگاهرتز فعالیت کنند، در مورد سامانه رادیوتلسکوپی که در پژوهشگاه فضایی کشورمان راه‌‎اندازی شده گفت:

این رادیوتلسکوپ توانایی کار در بازه بین 100 کیلوهرتز تا 1.5 گیگاهرتز را دارد و قابلیت ارائه اطلاعات دریافتی مروبط به پارامتر خط هیدروژن در فرکانس 1420 مگاهرتز را نیز داراست که به دلیل توانایی عبور طول موج آن از عبارهای بین‌ستاره‌ای می‌تواند در زمینه ستاره‌شناسی رادیویی بسیار مهم بوده و مورد علاقه این دانشمندان است. این پارامتر همچنین توانایی مطالعه تاریخچه کیهان را نیز به کیهان‌شناسان و فیزیکدان‌ها خواهد داد.

شکوفا در بخش دیگری از صحبت‌های خود اعلام کرده که این سامانه نخستین رادیوتلسکوپ با این مقیاس در کشور است که پا را یک قدم فراتر از پروژه‌های دانشگاهی مقیاس کوچک قبلی گذاشته و نکته بسیار مهم آن است که به صورت کامل و 100 درصدی توسط مهندسان ایرانی ساخته شده است. البته مضاف بر این شکوفا مدعی شده که دانشمندان ایرانی توانایی آن را دارند که سامانه‌های به مراتب بزرگتر و پیچیده‌تر را هم بسازند و چه بسا این مورد در آینده اتفاق بیفتد.

در حال حاضر این سامانه مراحل کالیبراسیون نهایی خود را طی می‌کند و سازمان تحقیقات فضایی کشور تعامل بسیار خوبی را با گروه‌های المپیادی نجوم کشور صورت داده و این گروه به سازمان فضایی قول مساعدت در فرآیند کالیبراسیون این سامانه را نیز داده‌اند.

خبر خوب دیگری که شکوفا در این مصاحبه اعلام کرده، آمادگی برای ساخت رادیوتلسکوپ‌های سایز کوچک جهت استفاده در مدارس، دانشگاه‌ها و مراکز نجومی است. طبق اعلام شکوفا، این سامانه در بهترین حالت خود توانایی دریافت 10 یانسکی (چگالی تابش طیفی) را دارد. برای درک این قدرت تمایز باید به این مورد اشاره کنیم که سیاهچاله موجود در مرکز کهکشان راه شیری منبعی رادیویی با چگالی تابش طیفی 800 یانسکی است و این بدان معناست که سامانه طراحی شده توسط مرکز تحقیقات فضایی کشور توانایی رصد و دریافت اطلاعات از اجرام بسیار دورتر کیهانی را نیز داراست.

طبق اعلام شکوفا این سامانه فعلاً به صورت آزمایشی در محل مرکز تحقیقات فضایی کشور قرار دارد ولی از آنجایی که هر چه محل قرارگیری رادیوتلسکوپ دورتر از مراکز شهری و منابع منتشر کننده امواج دورتر باشد، عملکرد بهتری خواهد داشت، برنامه‌هایی در دست اجراست تا بهترین محل شناسایی و فاز بعدی کار در آنجا پیاده‌سازی شود.

البته شکوفا در صحبت‌های خود به برخی ویژگی‌های فنی این سامانه نیز اشاره کرده است. بر این اساس، سامانه رادیوتلسکوپ ساخته شده مجهز به یک آنتن 5 متری است که از آن برای دریافت اطلاعات و رصد خوشه‌های کهکشانی و خط طیفی هیدروژن در فرکانس 1420 مگاهرتز می‌توان استفاده کرد و همچنین این سامانه توانایی استفاده از سیگنال‌های رادیویی منتشر شده از تپ‌اختر (ستاره‌های تپنده) که چشمه‌های نقطه‌ای بوده و نیاز به وضوح زاویه‌ای ندارد را دارد.

در کنار موارد فوق می‌توان از این سامانه در رصد چشمه‌های گسترده رادیویی شامل هاله‌های رادیویی خوشه‌های کهکشانی و خوشه‌های گسترده کهکشان راه شیری، مطالعه خطوط طیفی مرزی در کهکشان راه شیری و دیگر کهکشان‌های نزدیک نیز استفاده کرد که می‌توانند دانشمندان داخلی را برای اموری از این دست بی‌نیاز به دریافت اطلاعات از منابع خارجی کنند.