جهش جدید ویروس کرونا و هرآنچه که باید بدانید

احتمالاً شما هم درباره شیوع گونه جدید ویروس کرونا به نام VUI – 202012/01 در انگلستان شنیده‌اید که گفته می‌شود به شدت مسری‌تر از گونه‌های پیشین است. در این نوشتار به تشریح علمی جهش اخیر ویروس کرونا، عواقب احتمالی آن و اثر بخشی واکسن‌های فعلی در برابر گونه جدید ویروس SARS-CoV-2 می‌پردازیم.

جهش ویروس چیست و چه معنایی دارد؟
با وجود اینکه ویروس‌ها تکثیر می‌شوند، اما این کار داخل سلول‌های میزبان صورت می‌گیرد. هنگامی که یک ویروس در بدن صدها هزار یا حتی میلیون‌ها نفر در حال چرخش است، طبیعی است که دچار تغییرات جدیدی شود. هنگامی که این تغییرات به ماده ژنتیکی ویروس می‌رسد، در پی تکثیر ادامه پیدا می‌کند و شاهد شیوع یک گونه جدید خواهیم بود.

اساساً جهش ویروس‌ها اجتناب ناپذیر است اما می‌تواند در خدمت بقای ویروس باشد، بنابراین هرگاه یک یا چند جهش به بقای ویروس کمک کند یا موجب سرایت بیشتر آن شود، شاهد شیوع گونه‌های جدید خواهیم بود. ممکن است یک ویروس صدها و حتی هزاران جهش دیگر را تجربه کرده باشد اما غالباً تنها جهش‌هایی حفظ می‌شوند که در خدمت افزایش قدرت تکثیر و بقای ویروس هستند.

گاهی دیده می‌شود یک ویروس بر اثر جهش سرایت پذیری بالاتری پیدا می‌کند اما در عین حال کم خطرتر هم شده است که می‌توان آن را ناشی از میل به بقا دانست. البته تلاش‌های ویروس برای افزایش شانس بقا لزوماً یک حرکت هوشمندانه نیست و در بسیاری مواقع صرفاً ناشی از افزایش سرایت پذیری یا زنده ماندن گونه جدید است.

بسیار مواقع این گونه‌های جهش یافته ویروس‌ها هستند که به دلیل سرایت پذیری بیشتر یا بقای طولانی مدت تر، بر گونه‌های پیشین غلبه می‌کنند و به گونه غالب تبدیل می شوند. البته جهش ویروس‌ها صرفاً به قدرت سرایت پذیری یا قدرت بقای آنها محدود نمی‌شود و می‌تواند موجب تغییرات دیگری چون پنهان ماندن بهتر در برابر سیستم ایمنی، فریب سیستم ایمنی، زنده ماندن به مدت طولانی‌تر در خارج از بدن میزبان و نظیر آنها شود.

تاکنون بیش از 4,000 جهش مختلف در خصوص یکی از کلیدی‌ترین اجزای تشکیل دهنده ویروس کرونا شناسایی شده است اما احتمالاً هیچ یک از آنها به اندازه جهش اخیر نگران کننده نبوده‌اند.

پیش از این نیز یک گونه جهش یافته از ویروس کرونا در مینک ها در دانمارک شناسایی شده بود که به منظور جلوگیری از گسترش آن، میلیون‌ها مینک نابود شدند. همچنین طی چند روز اخیر یک گونه دیگر از ویروس کرونا به نام 501.V2 در آفریقا گزارش شده است که گفته می‌شود مسری‌تر است و احتمالاً عامل موج‌های بعدی خواهد بود.

گونه جدید ویروس کرونا که تصور می شود خواستگاه آن انگلستان باشد، حامل 17 جهش مختلف است.

دقیقاً چه اتفاقی افتاده است؟
ویروس کرونا بر روی پوشش بیرونی خود دارای تعداد زیادی شاخک (Spike) است که از طریق آن به سلول‌های بدن انسان متصل می‌شود و آنها را آلوده می‌کند. شاخک یا اسپایک ویروس کرونا یک پروتئین است که از زنجیره‌های آمینواسیدی تشکیل شده است. خبر بد اینکه در گونه جدید ویروس کرونا یا VUI – 202012/01 این پروتئین چند تغییر به خود دیده است که باعث می‌شود توانایی بیشتری در اتصال به سلول‌های بدن و آلوده کردن آنها داشته باشد.

پروتئین اسپایک را یک قلاب فرض کنید که به سلول‌های بدن انسان گیر می‌کند تا بتواند وارد آنها شود. حالا هرچقدر این قلاب چسبندگی (سرایت پذیری) بیشتری داشته باشد، راحت‌تر، سریع‌تر و به طور گستره تر می‌تواند سلول‌ها را آلوده کند.

به طور دقیق‌تر در گونه VUI – 202012/01 ویروس کرونا که مهم ترین جهش آن N501Y نام گذاری شده است، آمینواسید مکان 501 اسپایک پروتئین از آسپاراژین به تیروزین تغییر پیدا کرده است. همین تغییر به ظاهر ساده در ساختار پروتئین اسپایک ویروس کرونا باعث شده است توانایی بیشتری در اتصال به گیرنده‌های ACE2 سلول‌های بدن انسان داشته باشد.

بنابراین به نظر می‌رسد گونه جدید ویروس کرونا مسری‌تر باشد. با این وجود مقامات بهداشتی بریتانیا می گویند هنوز هیچ گونه شواهدی از خطرناک‌تر بودن گونه جدید ویروس کرونا در دست نیست. در عین حال سرایت پذیری بیشتر به طور غیر مستقیم می‌تواند به افزایش مرگ و میر بیانجامد.

برای درک اهمیت این جهش ویروس کرونا تصور کنید گونه جدید ویروس نه تنها آسان‌تر می‌تواند افراد جدید را مبتلا کند، بلکه احتمالاً توانایی بیشتر در آلوده کردن سلول‌های بدن بیمار و تکثیر گسترده‌تر دارد.

اگر یک جهش به ضرر ویروس باشد، برای نمونه موجب کاهش قدرت سرایت آن شود، به طور طبیعی گونه‌های مسری‌تر بر آن غلبه می‌کنند. به همین دلیل است که تقریباً همیشه شاهد شیوع گونه‌های مسری‌تر ویروس‌ها هستیم.

خبر بد اینکه اطلاعات فعلی نشان می دهد گونه VUI – 202012/01 ویروس کرونا برآیندی از برخی از جهش های نگران کننده پیش تر گزارش شده است. به عبارتی دیگر؛ گونه VUI – 202012/01 به طور هم زمان چندین جهش پیشین را در خود دارد که باعث شده نگران کننده باشد.

جهش جدید ویروس کرونا از کجا آمده است؟
جهش ویروس‌ها یک امر طبیعی است و احتمالاً این جهش در بدن یک فرد دارای سیستم ایمنی ضعیف اتفاق افتاده است. هنگامی که اغلب افراد به ویروس کرونا مبتلا می‌شوند، پس از چند روز بدن آنها موفق به نابود کردن ویروس می‌شود و ویروس فرصت کافی برای انطباق خود با سیستم ایمنی ندارد.

اما تصور می‌شود در بدن یک فرد که احتمالاً ایمنی ضعیفی داشته است، ویروس کرونا هفته‌ها زنده مانده و سر و کله زدن با سیستم ایمنی موجب بروز چنین جهشی شده است.

اهمیت جهش جدید ویروس کرونا چیست؟
متأسفانه یکی از تغییرات بسیار مهم جهش اخیر ویروس کرونا به پروتئین اسپایک آن مربوط می‌شود که در کنار افزایش قدرت سرایت پذیری، به نگرانی در خصوص واکسن‌های فعلی دامن زده است. بخش بزرگی از واکسن‌های فعلی یا در دست توسعه همین پروتئین اسپایک ویروس کرونا را هدف می‌گیرند و این نگرانی وجود دارد که شاید جهش‌های بعدی به بی اثر شدن یا کم اثر شدن واکسن‌ها بیانجامد.

آیا واکسن‌های فعلی در برابر گونه جدید ویروس کرونا مؤثر هستند؟
خبر خوب اینکه سیستم ایمنی بدن انسان علیه نواحی مختلفی از پروتئین ویروس کرونا آنتی بادی تولید می‌کند و دانشمندان می گویند احتمالاً یک یا چند جهش به تنهایی موجب بی اثر شدن واکسن‌های فعلی نخواهند شد.

همچنین می دانیم واکسن های بر پایه mRNA (چون مدرنا و فایزر) طی مدت کوتاهی می توانند برای پیشگیری از گونه جدید ویروس کرونا اصلاح شوند.

در مجموع هنوز نمی توان گفت واکسن های فعلی کرونا بی اثر هستند و واکسیناسیون جامعه بسیار حائز اهمیت است.

آیا الکل و ماسک در برابر گونه جدید کرونا بی اثر است؟
پاسخ قاطع خیر است. جهش جدید صرفاً موجب افزایش قدرت سرایت پذیری ویروس کرونا شده است و اثری روی مقاومت در برابر الکل و مواد ضدعفونی کننده ندارد. الکل، مواد ضدعفونی کننده یا شستن دست‌ها موجب تخریب پوشش لیپیدی ویروس کرونا می‌شود که هیچ تغییری نکرده است.

همچنین هنوز هیچ گونه شواهدی در دست نیست که نشان دهد ماسک در کاهش ابتلا یا انتشار ویروس کرونا کم اثر یا بی اثر باشد. در حقیقت به نظر نمی‌رسد جهش شناسایی شده اخیر هیچ تأثیری بر اثر بخشی مواد ضدعفونی کننده یا ماسک داشته باشد.

این ها چیزهایی هستند که در حال حاضر درباره جهش جدید ویروس کرونا می دانیم. قویاً توصیه می شود حالا استفاده از ماسک، حفظ فاصله در اجتماع و رعایت توصیه های بهداشتی را از هر زمان دیگری جدی تر بگیرد. احتمالاً گونه جدید ویروس کرونا موجب شیوع هرچه گسترده تر این بیماری خواهد شد.