پروتکشن های پاور و هر آنچه باید در مورد آنها بدانید [تماشا کنید]

ممکن است هنگام انتخاب پاور یا همان منبع تغذیه برای سیستم کامپیوتری خود با واژه‌هایی مانند OVP، OCP یا SCP روبه‌رو شده باشید. این علائم فنی، صرفاً جزئیات بی‌اهمیت روی بسته‌بندی نیستند؛ بلکه نمایانگر مدارهای محافظتی پاور کامپیوتر بسیار مهمی هستند که نقشی کلیدی در سلامت و طول عمر قطعات سیستم شما بر عهده خواهند داشت. در این مقاله با مهم‌ترین پروتکشن‌های حفاظتی در پاورهای کامپیوتر آشنا می‌شویم و کارکرد هرکدام را به طور مختصر بررسی می‌کنیم.

دانلود و مشاهده در یوتیوب شهر سخت‌افزار

دانلود و مشاهده در آپارات شهر سخت‌افزار

مقدمه

در طراحی و ساخت هر سیستم کامپیوتری، منبع تغذیه یا همان پاور یکی از پایه‌ای‌ترین اجزای سخت‌افزاری به‌شمار می‌آید. برخلاف تصور رایج، وظیفه‌ی پاور تنها تأمین برق نیست، بلکه این ماژول حیاتی مسئولیت تبدیل برق متناوب شهری (AC) به برق مستقیم (DC) پایدار، قابل اطمینان، و ایمن برای قطعات حساس سیستم را بر عهده دارد.

اما تفاوت اصلی میان یک پاور حرفه‌ای و قابل اتکا با یک پاور ارزان‌قیمت و ضعیف، تنها به قدرت خروجی آن (مثلاً 600 یا 800 وات) محدود نمی‌شود. آن‌چه واقعاً کیفیت و سطح امنیت یک منبع تغذیه را تعیین می‌کند، مجموعه‌ای از مدارهای محافظتی یا اصطلاحاً Power Protection Circuits استکه از سیستم شما در برابر طیف وسیعی از تهدیدات محافظت می‌کنند؛ تهدیداتی که در نبود این پروتکشن‌های منبع تغذیه رایانه می‌توانند به سادگی منجر به سوختن قطعات گران‌قیمت، ناپایداری سیستم، یا حتی آتش‌سوزی شوند.

در این مقاله به‌صورت جامع و فنی به بررسی این مدارهای محافظتی خواهیم پرداخت. از مدارهای محافظت در برابر دما و جریان گرفته تا حفاظت در برابر نوسانات شدید برق شهری، همه و همه را با زبانی دقیق اما قابل درک، برای کاربران حرفه‌ای و نیمه‌حرفه‌ای بررسی می‌کنیم.

محافظت در برابر دمای بیش از حد

مدار OTP (Over Temperature Protection) زمانی فعال می‌شود که دمای داخلی پاور از یک حد مشخص فراتر رود. منبع تغذیه معمولاً تحت فشار بار بالا یا در شرایط تهویه نامناسب به سرعت داغ می‌شوند. اگر این دما بدون کنترل افزایش یابد، می‌تواند به آسیب‌های جدی در ترانسفورماتورها، ماسفت‌ها، خازن‌ها و سایر اجزای داخلی منجر شود.

در این حالت، مدار OTP با استفاده از سنسورهای حرارتی داخلی ( که معمولاً در بخش‌های کلیدی مانند هیت‌سینک‌ها یا بخش کنترل توان تعبیه می‌شوند)، دما را پایش کرده و در صورت عبور از مرز بحرانی (مثلاً 90 تا 100 درجه سانتی‌گراد براساس نظر تولیدکننده)، به‌طور کامل خروجی پاور را قطع می‌کند تا از آسیب‌های بیشتر جلوگیری شود.

محافظت در برابر جریان بیش‌ از حد

OCP (Over Current Protection) برای جلوگیری از عبور جریان بیش از حد مجاز در هر ریل ولتاژ طراحی شده است. پاورهای مدرن دارای چندین ریل ولتاژ خروجی (مثلاً 12V، 5V و 3.3V) هستند که هرکدام می‌توانند جریان مشخصی را تحمل کنند. اگر به هر دلیلی (مثلاً اشکال در کارت گرافیک یا اتصال کابل‌ها اشتباه) یکی از این ریل‌ها بیش از حد بارگذاری شود، OCP فعال شده و جریان را به‌طور کامل قطع می‌کند.

در همین رابطه بخوانید:

- بهترین پاورهای کامپیوتر در بازار - به همراه مشاوره خرید
- پاورهای اوست

عدم وجود OCP می‌تواند منجر به گرم شدن شدید کابل‌ها، ذوب شدن سوکت‌ها یا حتی آتش‌سوزی در سیستم کامپیوتر شود. از این رو، این محافظ یکی از پایه‌ای‌ترین عناصر ایمنی در پاورهای موجود در بازار به حساب می‌آید.

محافظت در برابر افزایش ولتاژ خروجی

OVP (Over Voltage Protection) برای مقابله با افزایش خطرناک ولتاژ در ریل‌های خروجی پاور طراحی شده است. فرض کنید که ولتاژ خروجی 12V به‌دلیل خرابی در مدار تنظیم‌کننده ولتاژ به 14 یا 15 ولت برسد؛ در این شرایط، قطعاتی مانند پردازنده، مادربرد یا حافظه SSD ممکن است تنها در کسری از ثانیه دچار آسیب‌های جبران‌ناپذیر شوند.

OVP با کنترل ولتاژ در تمام ریل‌ها، در صورت عبور از حد مجاز (مثلاً 10 درصد بالاتر از مقدار اسمی)، به‌سرعت خروجی را قطع می‌کند. این محافظ مانند یک بادیگارد الکترونیکی از سلامت قطعات گران‌قیمت سیستم محافظت می‌کند.

محافظت در برابر افت ولتاژ خروجی

UVP (Under Voltage Protection) عملکردی معکوس با OVP دارد. این مدار زمانی وارد عمل می‌شود که ولتاژ یکی از ریل‌های خروجی کمتر از حد مجاز باشد. کاهش ولتاژ می‌تواند موجب ناپایداری سیستم، ریست شدن ناگهانی، کرش نرم‌افزاری، یا در شرایط خاص خرابی داده‌ها شود.

برای مثال، اگر ریل 12 ولت به 9 یا 10 ولت کاهش پیدا کند، ممکن است CPU یا کارت گرافیک دیگر نتواند به‌درستی عمل کنند. UVP با تشخیص این افت، پاور را خاموش می‌کند تا سیستم در شرایط ناایمن به کار خود ادامه ندهد.

در همین رابطه بخوانید:

- محافظ ولتاژ چیست
- بررسی پاور گرین 800 ged

محافظت در برابر اتصال کوتاه

SCP (Short Circuit Protection) یکی دیگر از حیاتی‌ترین مدارهای ایمنی در پاور به شمار می‌آید.. اتصال کوتاه ممکن است بر اثر خرابی کابل، لحیم‌کاری ناقص، یا حتی اتصال نادرست قطعات رخ دهد. در چنین شرایطی، جریان بسیار بالایی در کسری از ثانیه ایجاد می‌شود که می‌تواند به سوختن اجزا یا آتش‌سوزی منجر شود.

SCP با مانیتور کردن جریان‌های خروجی، در صورت تشخیص اتصال کوتاه خروجی را سریعاً قطع کرده و از ادامه‌ی عبور جریان جلوگیری می‌کند. حضور این محافظ تقریباً در تمام پاورهای معتبر و استاندارد الزامی است.

در همین رابطه بخوانید:

- پاورهای MSI در بازار ایران

محافظت در برابر مصرف توان بیش از ظرفیت

مدار OPP (Over Power Protection) برای محدود کردن مجموع توان مصرفی خروجی پاور طراحی شده است. اگر مصرف کلی سیستم از مقدار اسمی پاور عبور کند (برای مثال بار 750 واتی روی پاور 600 واتی اعمال شود)، OPP به‌عنوان یک مکانیزم حفاظتی فعال شده و عملکرد پاور را متوقف می‌کند.

این محافظ باعث می‌شود منبع تغذیه از فشار بیش از حد به اجزای داخلی خود جلوگیری کرده و از سوختن یا خرابی زودهنگام جلوگیری کند.

محافظت در برابر عملکرد بدون بار

برخی از پاورها در صورت روشن شدن بدون هیچ باری روی خروجی، ممکن است رفتار ناپایدار از خود نشان دهند. دلیل آن ناتوانی حلقه فیدبک در تنظیم ولتاژ دقیق خروجی در نبود بار است. این وضعیت می‌تواند منجر به نوسانات شدید، نویز، یا حتی آسیب به مدارها شود.

مدار NLO (No Load Operation) با تشخیص نبود بار، پاور را وارد حالت ایمن می‌کند یا خروجی را غیرفعال نگه می‌دارد تا از آسیب جلوگیری شود. اگرچه این ویژگی در شرایط معمول برای کاربران خانگی اهمیت چندانی ندارد اما در مراحل تست، تولید صنعتی یا کاربردهای خاص بسیار حیاتی است.

محافظت در برابر نوسانات برق و جریان هجومی

SIP (Surge & Inrush Protection) یک سیستم دوگانه است که هم از پاور در برابر نوسانات ناگهانی برق شهری محافظت می‌کند (Surge Protection) و هم جریان هجومی اولیه هنگام روشن شدن را کنترل می‌کند (Inrush Limiting).

در لحظه‌ی روشن شدن پاور، ممکن است جریان آنی بسیار بزرگی به مدار وارد شود که در صورت کنترل نشدن می‌تواند باعث صدمه دیدن پل دیود یا خازن‌های ورودی شود. SIP با استفاده از مدارهای مقاومتی NTC یا سافت‌استارت، این جریان را مدیریت می‌کند.

علاوه بر این، در برابر ولتاژهای ناگهانی (مانند برخورد رعدوبرق سیستم‌های برقی یا نوسان شدید برق شهری)، با فیلتر کردن موج‌های خطرناک از آسیب جلوگیری می‌نماید.

پروتکشن‌های خاص و صنعتی

برخی مدارهای محافظتی تنها در پاورهای صنعتی، تجهیزات دیتاسنتر یا پزشکی، یا محصولات High-End استفاده می‌شوند که در ادامه به برخی موارد رایج پرداخته شده است:

BOP  یکی از مدارهای حفاظتی خاص به شمار می‌آید که در صورت افت شدید و مزمن ولتاژ ورودی AC، پاور را خاموش می‌کند.

در همین رابطه بخوانید:

- بررسی پاور گرین GP800A-GED V3.1؛ اقتصادی اما مجهز به ATX 3.1
- پاور گرین ECO D

مورد بعدی LVP (Line Voltage Protection) خواهد بود. این پروتکشن زمانی فعال می‌شود که ولتاژ ورودی خارج از محدوده‌ی عملیاتی پاور (به عنوان مثال خارج از بازه‌ی 100 تا 240 ولت) باشد. این مدار در جلوگیری از آسیب به خازن‌های ورودی، ترانسفورماتور و پل دیود اهمیت دارد.

Isolation Protection یک فناوری ایزولاسیون کامل بین بخش ورودی و خروجی محسوب می‌شود که مانع از انتقال نویز، پیک‌های ولتاژ یا اختلالات الکترومغناطیسی بین شبکه برق و اجزای داخلی سیستم می‌شود. این ویژگی در منابع تغذیه پزشکی، نظامی و صنعتی بسیار کاربردی است.

جمع‌بندی شهر سخت‌افزار

مدارهای محافظتی در منابع تغذیه تنها یک گزینه اضافی یا قابلیت تبلیغاتی نیستند؛ بلکه ساختار بنیادین امنیت و پایداری یک سیستم رایانه‌ای را شکل می‌دهند. انتخاب محصولی که به این مدارها مجهز باشد، نه‌تنها منجر به عملکرد بهتری خواهد بود، بلکه می‌توان سیستم کامپیوتری شما را از آسیب‌های جبران‌ناپذیر نجات دهد.

توصیه می‌شود کاربران، به‌ویژه هنگام خرید پاور برای سیستم‌های گیمینگ، رندرینگ یا سرور، صرفاً به وات بالا یا ظاهر محصول اکتفا نکنند. بررسی دقیق وجود مدارهای حفاظتی از جمله OVP، OCP، SCP، و سایر موارد مطرح‌شده در این مقاله، می‌تواند تفاوت میان یک سیستم پایدار و یک فاجعه‌ی سخت‌افزاری را رقم بزند.

سوالات پرتکرار

در بخش پایانی این مطلب به برخی سوالات متداول کاربران پیرامون پاور و پروتکشن‌های آن می‌پردازیم.

رنگ سیم‌های پاور کامپیوتر چه ولتاژی را نشان می‌دهد؟

در پاور کامپیوتر، رنگ سیم‌ها نشان‌دهنده‌ی ولتاژهای مختلف هستند: سیم زرد +12V، سیم قرمز +5V، سیم نارنجی +3.3V، سیم سیاه زمین (Ground)، سیم سفید -5V (قدیمی و تقریباً منسوخ)، سیم آبی -12V، و سیم سبز برای سیگنال روشن/خاموش (Power ON) استفاده می‌شود.

آیا می‌توان سیم‌های پاور را برای استفاده‌های دیگر برش داد؟

به‌طور کلی برش‌زدن و استفاده از سیم‌های پاور کامپیوتر برای کاربردهای دیگر توصیه نمی‌شود، چون این سیم‌ها به مدار داخلی منبع تغذیه متصل‌اند و تغییر در آن‌ها می‌تواند باعث ناپایداری ولتاژ، آسیب به پاور یا حتی خطر آتش‌سوزی شود؛ اگر نیاز به ولتاژهای ۳.۳، ۵ یا ۱۲ ولت دارید، بهتر است از کانکتورهای مخصوص (مثل Molex یا SATA) یا آداپتورهای آماده استفاده کنید تا هم ایمنی حفظ شود و هم به قطعات آسیب نرسد.

در صورت بروز مشکل در پاور، کدام پروتکشن فعال می‌شود؟

همانطور که در این مطلب گفته شد، پاورهای استاندارد کامپیوتر دارای مدارهای حفاظتی (Protection) هستند که در شرایط غیرعادی فعال می‌شوند؛ بنابر این، بسته به نوع مشکل مدار مربوطه عمل کرده و پاور را خاموش می‌کند تا از آسیب‌دیدن خود منبع تغذیه و سایر قطعات جلوگیری شود.

چگونه می‌توان سلامت یک پروتکشن خاص در پاور را بررسی کرد؟

سلامت هر پروتکشن در پاور را معمولاً نمی‌توان به‌طور مستقیم تست کرد، اما می‌توان با ابزارهای تخصصی (مانند تستر پاور یا بار مصنوعی) شرایطی شبیه اضافه‌بار یا اتصال کوتاه ایجاد کرد و مشاهده کرد که آیا پاور به‌درستی خاموش می‌شود یا خیر؛ برای کاربران عادی، ساده‌ترین راه استفاده از Power Supply Tester یا اعتماد به پاورهای معتبر با گواهی استاندارد است.