تغذیه در سندرم روده تحریک پذیر:

نشانه های سندرم روده تحریک پذیر چیست؟
علائم اصلی سندرم روده تحریک پذیر موارد زیر است:
- دردهای کرامپی در ناحیه معده
- اسهال و یبوست دردناک
بیشتر افراد اسهال یا یبوست هر کدام را دارند اما بعضی هر دو را دارند.
سایر نشانه ها عبارتند از :
- بلغم در مدفوع
- شکم متورم یا باد دار
- احساسی نا تمامی دفع
تظاهرات بالینی
IBSبیماری جوانان است و اغلب مبتلایان ، در سنین کمتر از ۴۵ سالگی به سر می برند ولی ممکن است افراد مسن نیز درگیر شوند . زنان ، ۲ تا ۳ برابر مردان به این بیماری مبتلا می شوند . شایع ترین شکایت بیماران ، درد شکم همراه با تغییر اجابت مزاج به صورت یبوست ، اسهال یا هر دو است . درد در IBS می تواند در قسمت های مختلف شکم احساس شود . ممکن است در قسمت بالای شکم ، پایین شکم یا پهلوها حس شود . معمولاً درد ، دوره ای است و با دوره های تشدید یا تخفیف همراه است اما در بعضی بیماران ، درد دائمی می شود . شدت درد ممکن است خفیف و قابل تحمل باشد یا آن قدر شدید باشد که فرد به طور دوره ای توان رفتن به سرکار را نداشته باشد . به هر حال درد شکمی تقریباً در تمامی بیماران فقط در ساعات بیداری وجود دارد و غالباً با مصرف غذاهای خاص یا استرس عاطفی افزایش می یابد و به عکس با دفع گاز یا مدفوع کاهش پیدا می کند .


تغییر اجابت مزاج
شایع ترین نشانه بالینی IBS است . مهم ترین حالت ، یبوست همراه با اسهال و به صورت متناوب ، و به صورت دوره ای است .
یبوست ممکن است دوره ای باشد اما در نهایت ، پایدار و مقاوم به مسهل هامی شود .همچنین اغلب بیماران احساس دفع ناکامل مدفوع دارند در نتیجه تند تند به دستشویی می روند و زور زدن های یپاپی آنان سبب ایجاد مشکلاتی در راست روده و مقعد می شود .اسهال در بیماران ممکن است نشانه اصلی باشد .اسهال به صورت حجم های کوچکی از مدفوع شل است .در اصل اغلب حجم مدفوع زیاد نشده اما بیمار به طور مکرر برای دفع آن باید به دستشویی برود .اسهال شبانه در این بیماران هرگز دیده نمی شود و اگر فردی اسهال شبانه داشت حتماًپزشک به مشکلات عضوی فکر می کند .

اسهال ممکن همراه با دفع مقادیر زیاد بلغم و ترشحات چسبناک ( شبیه خلط سینه ) همراه باشد و در پاره ای از موارد بلغم و نه اسهال ، شکایت اصلی بیماران را تشکیل می دهد . خونریزی همراه مدفوع هرگز در IBS دیده نمی شود مگر بیمار به دلیل اشکال دفعی ، همزمان بواسیر یا شقاق داشته باشد . به هر حال در صورت وجود خون در مدفوع ، همیشه بیمار و پزشک باید مراقب وجود بیماریهای عضوی باشند و بررسی بیشتری انجام گیرد .
اسهال در IBSهمراه با سوء جذب مواد تغذیه ای نیست و باعث کاهش وزن نمی شود بنابراین در صورت همراهی کاهش وزن در بیمار مبتلا به اسهال باید به تشخیص IBS شک نمود .
اتساع شکم ، نفخ ، آروغ زدن یا دفع گاز زیاد از مقعد شکایت شایع بیماران مبتلا به سندرم روده تحریک پذیر است .مطالعات نشان می دهد که در واقع در اغلب بیماران ، گازهای روده ای افزایش نیافته اند بلکه حساسیت بیش از حد بیمار به مقدار اندک گاز باعث احساس بیش از حد گاز در روده شده است .

شکایات گوارشی فوقانی
بسیاری از بیماران از سوء هاضمه ، سوزش سردل ، تهوع و استفراغ شکایت دارند .گرچه خود IBSممکن است دستگاه گوارش فوقانی را درگیر نماید اما این علائم ممکن است نشانه وجود همزمان زخم یا جریان بیش از حد اسید از معده به مری باشد و ممکن است در مواردی پزشک انجام بررسی دستگاه گوارشی فوقانی را لازم بداند .

آیا کولیت عصبی همان سندرم روده تحریک پذیر است ؟
اصطلاح کولیت نشانگر وجود التهاب در کولون است ، در صورتی که در بیماری IBSهیچ اختلال عضوی مشخص ( از جمله التهاب کولون ) وجود ندارد بنابراین این کلمه یک غلط مصطلح است ، باید از عنوان آن خودداری کرد .

آیا بیماران دچار IBS مشکل روحی - روانی دارند ؟
بیماری مشخص روانی در بیماران IBS یافت نشده اما افراد مبتلا به IBS اغلب افرادی حساس و زودرنج هستند و بیش از سایر افراد ، به استرس های عاطفی - روانی حساسیت نشان می دهند . اضطراب و افسردگی در بیماران IBS شایع تر است و در پاره ای از موارد نیاز به مشاوره با روانپزشک وجود دارد . از طرفی سابقه آزارهای جسمی ، روحی و جنسی در افراد مبتلا به IBS بیشتر از سایر افراد دیده می شود .
علائم روانی غیر طبیعی در ۸۰%مبتلایان به IBS ( ثبت شده است) اما هیچ تشخیص روانی خاص غالب نمیباشد.
وجود ارتباط بین آزار های جنسی یا فیزیکی قبلی و ایجاد IBS نیز گزارش شده است.

اشکال آزار های جنسی همراه با IBS عبارتند از:
تهاجم کلامی,عملکرد های نمایشی(exhibitionism) , آزار جنسی, لمس جنسی, تجاوز.
رابطه علتی بین IBS و آزار های فیزیکی و جنسی شناخته نشده است. اما ممکن است آزار های فیزیکی و جنسی موجب توجه بیش از حد به ادراک حسی بدن در سطح مغزی و حساسیت بیش از حد احشائی در سطح روده شود.
بنابراین بیماران مبتلا به IBS اغلب افزایش در فعالیت حرکتی روده بزرگ وروده کوچک نسبت به محرک های گوناگون و تغییر در حس احشائی همراه با افت آستانه درک حسی را نشان میدهند. همه این ها ممکن است از اختلال در تنظیم مغزی ناشی شود.سندرم روده تحریک پذیر چگونه تشخیص داده می شود؟
پزشک از روی نشانه ها مشکوک می شود که شما ممکن است سندرم روده تحریک پذیر داشته باشید. اما پزشکان ممکن است آزمایشات پزشکی برای اطمینان از اینکه شما بیماری دیگری که باعث ایجاد نشانه ها شده است را ندارید انجام دهد.

آزمایشات پزشکی برای سندرم روده تحریک پذیر:
معاینه بالینی
آزمایشات خونی
تصویر اشعه X از روده ها: این آزمایش تنقیه باریوم یا «مجموعه گوارش تحتانی» خوانده می شود. باریوم مایع غلیظی است که باعث می شود روده ها در تصویر بهتر دیده شوند. قبل از گرفتن عکس پزشک از طریق مقعد این مایع را وارد روده شما می کند.
آندوسکوپی: پزشک یک لوله نازک را در روده شما وارد می کند. این لوله دوربینی در خود دارد و بنابراین پزشک می تواندداخل روده شما را نگاه کرده و مشکل را پیدا کند.

برای بیمار مبتلا به IBS چه باید کرد ؟
مهم ترین مسآله در تشخیص IBSافتراق دادن آن از بیماریهای عضوی با علائم مشابه است . بیماریهای عضوی مثل سوء جذب یا بیماری التهابی روده می توانند ایجاد اسهال خونی کنند و با توجه به درمان کاملاً متفاوت این بیماری ها با IBS ، باید بتوان به دقت آنها را از IBS تفکیک کرد . در بیماریهای عضوی کاهش وزن ، تب ، دفع خون یا اسهال شبانه ممکن است وجود داشته باشد که به هیچ وجه در IBS دیده نمی شود . همچنین شروع بیماری در سنین بالاتر از۴۵ سال ، سیر پیشرونده بیماری یا عدم قطع اسهال با وجود ناشتا ماندن طولانی میتواند به نفع بیماری عضوی باشد و نیاز به پیگیری و بررسی دقیق دارد و باید بیمار برای معاینه دقیقه به پزشک متخصص گوارش مراجعه کند و در صورتی که پزشک در شرح حال و معاینه بالینی نکته ای به نفع اختلال عضوی پیدا نکرد ، برای اطمینان خاطر ، بعضی از آزمایش های اولیه شامل شمارش تعداد سلول های خونی ، سرعت رسوب گلبولی ، تست های کارکرد تیروئیدآزمایش کامل مدفوع ممکن است ضرورت پیدا کند .

در اغلب بیماران ، انجام رکتوسیگموئیدوسکوپی ( مشاهده قسمت انتهایی دستگاه گوارش تحتانی با آندوسکوپ مخصوص )به همراه نمونه برداری از این ناحیه الزامی است .بسته به نظر پزشک ممکن است روش های تشخیصی دیگر مثل رویت دستگاه گوارش فوقانی با آندوسکوپ ، رویت کل دستگاه گوارش با کولونوسکوپ یا عکسبرداری از کل روده باریک ضروری باشد و در بعضی موارد ، سونوگرافی شکم یا آزمایشات اختصاصی تر مدفوع یا خون توصیه می شود .

درمان چیست؟
IBS درمان ندارد اما می توانید کارهایی انجام دهید که نشانه ها را برطرف کنید. درمان می تواند شامل موارد زیر باشد:

تغییر رژیم غذایی
دارو
رهایی از استرس
مهم ترین مساله در درمان بیمار آن است که بیمار اطمینان حاصل کند که بیماری وی خطرناک نیست ، علامتی به نفع بدخیمی وجود ندارد و سیر بیماری ، پیشرونده نیست ، ارتباط صحیح پزشک با بیمار ، مهم ترین نکته در درمان مناسب بیمار است .در قدم بعدی باید به بیمار گوشزد کرد که از مصرف غذاهایی که علامت های وی را تشدید می کند خودداری کند ، قهوه ، کلم ، نخود ، لوبیا و بادمجان بعضی از این غذاها هستند .در بعضی از بیماران ، شیر و لبنیات باعث تشدید علائم بیماری می شوند که باید به بیمار گوشزد کرد که شیر بدون لاکتوز مصرف کند .
در بیمارانی که یبوست شکایت غالب است ، مصرف غذاهای پرفیبر با داروهای افزاینده حجم مدفوع مثل سبوس یا پسیلیوم می تواند مفید باشد اما در بعضی بیماران این داروها باعث افزایش نفخ و اتساع شکم می شوند .
در بیمارانی که اسهال ،‌ شکایت غالب است مصرف اندک داروهای ضداسهال مثل دیفنوکسیلات یا لوپرامید می تواند مفید باشد اما درمان با این داروها باید به عنوان یک درمان موقت تلقی شود و رژیم غذایی جایگزین آن شود .
داروهای آنتی کلی نرژیک می توانند نشانه هایی چون درد را به طور موقت برطرف کنند . بهترین اثر آنها زمانی ظاهر می شود که قبل از درد قابل پیش بینی ( مثلاً دردی که به دنبال غذاخوردن ایجاد می شود ) مصرف شوند . دی سیکلومین و هیوسین از این دسته هستند .
ممکن است مجبور باشید ترکیبی از کارها را انجام دهید تا ببینید کدام یک برای شما بهتر است.

بعضی غذاها IBS را بدتر می کنند.
در اینجا برخی غذاها که نشانه ها را ایجاد می کنند آورده شده اند:
غذاهای چرب مانند سرخ کردنی ها
محصولات لبنی مانند پنیر یا بستنی
شوکولات
الکل
کافئین (در قهوه و بعضی نوشیدنی ها یافت می شود)
نوشیدنی های کربنات دار مانند سودا
اگر غذاهای خاصی علائم را باعث می گردند، باید مصرف آنها را متوقف کنید یا کمتر مصرف کنید.
برای آنکه بدانید کدام غذاها مشکل ساز هستند، این اطلاعات را یادداشت کنید:

- در طول روز چه می خورید
- چه نشانه هایی دارید
- چه وقت این نشانه ها اتفاق می افتند
- چه غذاهایی همیشه باعث می شوند شما احساس بدی داشته باشید
یادداشتهای خود را نزد پزشک ببرید که ببینید آیا باید مصرف برخی غذاها را متوقف کنید یا خیر
برخی غذاهاIBS را بهتر می کنند:
الیاف علائم IBS را کمتر می کنند. بخصوص در مورد یبوست چرا که الیاف مدفوع را نرم، حجیم و سهل الدفع می کند. الیاف در سبوس، نان، غلات، لوبیا ، میوه ها و سبزیها یافت می شوند.
در اینجا مثالهایی از غذاهای الیاف دار آورده می شود:
میوه ها سبزیجات نان غلات و حبوبات
سیب
هلو و شفتالو بروکلی خام
کلم
هویج خام
نخود لوبیا
نان کامل
غلات کامل
غذاهای الیاف دار را آهسته آهسته به غذای خود اضافه کنید تا بدنتان به آنها عادت کند. الیاف زیاد در یک مرحله می تواند باعث ایجاد گاز شود که نشانه ها را در شخص دچار IBS آغاز می کند.
در کنار خوردن غذاهای دارای الیاف بیشتر پزشک به شما خواهد گفت که قرصهای دارای الیاف مصرف کنید یا آب همراه با پودرهای خاص پر فیبر استفاده کنید.
میزان غذایی هم که مصرف می کنید اهمیت دارد.
غذای پر حجم می تواند باعث دل درد و اسهال در افراد دارایIBS شود. اگر این اتفاق برای شما می افتد سعی کنید ۳ یا چهار غذای کم حجم در طول روز مصرف کنید یا غذای سه وعده ای معمول خود را استفاده کنید ولی در هر وعده کمتر مصرف کنید.


درمان با فیبر را امتحان کنید

زمانی که شما دچار سندرم روده تحریک پذیر هستید، فیبر می تواند یک راه حل باشد. اگر چه فیبر به از بین رفتن یبوست کمک می کند، ولی می تواند تولید گاز کرده و درد شکمی را تشدید کند. بهترین راه کار این است که به تدریج در طول چندین هفته، مقادیر فیبر دریافتی را در برنامه غذایی خود افزایش دهید.

مواد غذایی غنی از فیبر عبارت هستند از نان و غلات سبوس دار، میوه ها، سبزیجات و حبوبات.

چنان چه علائم این سندرم در شما همچنان وجود داشت و یا تشدید شد، با پزشک خود مشورت کنید. ممکن است به مشاوره با یک کارشناس تغذیه نیاز پیدا کنید.

برخی از افراد با کاهش مصرف فیبر غذایی و در عوض دریافت مکمل فیبر بهتر نتیجه می گیرند، در واقع در این حالت گاز و نفخ کمتری ایجاد می شود. چنان چه مکمل فیبر(مانند پسیلیوم یا سیتروسل) دریافت می کنید، حتماً مصرف آن را به صورت تدریجی شروع کرده و روزانه مقادیر فراوانی آب بنوشید تا تولید گاز، نفخ و یبوست را به حداقل برسانید.

چنان چه فهمیدید دریافت فیبر به درمان علائم سندرم روده تحریک پذیر(IBS) در شما کمک می کند، برای کسب بهترین نتایج آن را به صورت منظم مصرف نمایید.
غذاهای چرب نیز در برخی از افراد ایجاد ناراحتی می کنند.

جویدن آدامس و یا نوشیدن مایعات از طریق نی باعث بلعیدن هوا و در نتیجه تولید گاز بیشتری می شوند.

در زمان ها و فواصل منظم غذا بخورید

هیچ یک از وعده های غذایی را حذف نکنید. سعی کنید هر روز در زمان های مشخصی، وعده های غذایی خود را صرف کنید تا به عملکرد منظم روده های خود کمک کنید. چنانچه دچار اسهال هستید، خوردن وعده های غذایی کم حجم با تعداد بیشتر برایتان بهتر است، ولی اگر دچار یبوست هستید، خوردن مقادیر زیادی غذاهای پُرفیبر، در حرکت غذا در طول روده ها به شما کمک خواهد کرد.

مراقب محصولات لبنی باشید

اگر عدم تحمل لاکتوز دارید، سعی کنید ماست را جایگزین شیر کنید و یا از محصولات حاوی آنزیم لاکتاز استفاده کنید تا به هضم و شکستن قند لاکتوز در بدن شما کمک کند. مصرف مقادیر کم محصولات لبنی و یا مصرف آن ها با دیگر غذاها نیز می تواند کمک کننده باشد.

در برخی موارد نیاز است تا به طور کامل لبنیات را از برنامه غذایی خود حذف کنید. در این گونه مواقع حتماً مقادیر کافی پروتئین، کلسیم و ویتامین های گروه B را از دیگر منابع غذایی دریافت نمایید.

مقادیر فراوانی مایعات بنوشید

آب بهترین انتخاب است. الکل و نوشیدنی های حاوی کافئین، روده شما را تحریک می کنند و اسهال را تشدید می کنند. نوشیدنی های کربناته نیز تولید گاز می کنند.

به طور منظم ورزش کنید

ورزش به درمان افسردگی و استرس کمک کرده و منجر به بروز انقباضات طبیعی در روده های شما می شود و باعث می شود که شما احساس بهتری نسبت به خود داشته باشید. چنان چه قبلاً فرد بی تحرکی بوده اید، به آهستگی شروع کنید و به تدریج مدت زمان ورزش خود را افزایش دهید. چنان چه مبتلا به بیماری های دیگری نیز هستید، قبل از شروع هر نوع برنامه ورزشی با پزشک خود مشورت کنید.

از داروهای ضد اسهال با احتیاط استفاده کنید

چنان چه از داروهای بدون نیاز به نسخه مانند ایمودیوم(Imodium) و یا کاپکتات(Kaopectate) استفاده می کنید، سعی کنید از کمترین دوز آن ها استفاده نمایید. ایمودیوم را 20 تا 30 دقیقه قبل از غذاخورن دریافت کنید، به ویژه وقتی که می دانید غذایی که می خواهید مصرف کنید می تواند منجر به اسهال در شما شود. استفاده های طولانی مدت از این داروها در صورتی که به طور مقتضی دریافت نشوند، مشکل زا خواهد بود. مطالب ذکر شده در مورد لاکساتیو(laxatives) نیز صحت دارد. هر نوع سوالی در رابطه با این داروها دارید با پزشک خود و یا یک داروساز در میان بگذارید.

درمان های سنتی:

درمان های سنتی زیر می توانند در کاهش علائم سندرم روده تحریک پذیر کمک کنند:

* طب سوزنی

اگر چه نتایج ضد و نقیضی در رابطه با اثرات طب سوزنی بر علائم سندرم روده تحریک پذیر وجود دارد، ولی بسیاری از افراد برای کاهش گرفتگی های عضلانی و بهبود عملکرد روده ای از آن استفاده می کنند.

* گیاه درمانی

نعناع یک گیاه ضد اسپاسم طبیعی است که منجر به استراحت راحتی صاف در روده ها می شود. نعناع دارای اثرات درمانی کوتاه مدت بر علائم سندرم روده تحریک پذیر(IBS) است، ولی نتایج مطالعات در رابطه با اثرات درمانی آن متناقض هستند.

این احتمال وجود دارد که نعناع سوزش معده را تشدید کند.

قبل از دریافت هر نوع گیاه دارویی ، با پزشک خود مشورت کنید تا احتمال تداخل آن با داروهای دریافتی شما را بررسی کند.

* پروبیوتیک ها

پروبیوتیک ها، باکتری های مفیدی هستند که به طور طبیعی در روده زندگی می کنند و در برخی غذاها مانند ماست و یا در مکمل های غذایی نیز یافت می شوند.

گفته شده که افراد مبتلا به سندرم روده تحریک پذیر، مقادیر کافی از باکتری های مفید را در بدن شان ندارند؛ لذا افزودن آن ها به برنامه غذایی شان در تخفیف علائم بیماری موثر است. برخی مطالعات دریافته اند که پروبیوتیک ها منجر به کاهش علائمی از سندرم روده تحریک پذیر(IBS) مانند درد شکمی و نفخ می شوند. البته مطالعات بیشتری در این مورد لازم است.

پیشگیری :

هر کسی در زندگی، مشکل گوارشی ناشی از اضطراب و نگرانی را تجربه کرده است. ولی اگر مبتلا به سندرم روده تحریک پذیر(IBS) باشید، مشکلات ناشی از استرس مانند درد شکمی و اسهال با تکرر بیشتر و شدت بیشتری همراه خواهند بود.

یافتن راه هایی برای کاهش استرس، در پیشگیری از علائم فوق کمک خواهد کرد و آن ها را آرام خواهد ساخت:

مشاوره

در بسیاری از موارد، مشاوره با یک روانشناس یا روانپزشک می تواند در کاهش استرس به شما کمک کند. او این کار را با بررسی پاسخ های شما به وقایع مختلف و سپس کار کردن با شما به منظور تعدیل یا تغییر آن پاسخ ها انجام می دهد.

تمرین های کسب آرامش تدریجی

این تمرین ها به آرام کردن تک تک ماهیچه های بدن کمک می کنند. ابتدا با انقباض ماهیچه های کف پای تان شروع کنید و بعد با تمرکز و به آرامی تمام تنش های موجود را بیرون کنید. بعد نوبت به انقباض و ریلکس کردن ماهیچه های پشت پا می رسد. تمرین را تا آرام کردن تمام ماهیچه های بدن از جمله ماهیچه های چشم و ماهیچه های سر ادامه دهید.

تنفس عمیق

بیشتر بزرگسالان از ناحیه قفسه سینه خود نفس می کشند، ولی اگر از دیافراگم خود (ماهیچه ای که قفسه سینه را از شکم جدا می کند)، نفس بکشید، آرام تر خواهید بود.

اگر در زمان دم اجازه دهید، شکم به خوبی منقبض شود، در هنگام بازدم خودش به طور طبیعی منبسط خواهد شد. تنفس عمیق می تواند در استراحت ماهیچه های شکمی کمک کند که به فعالیت طبیعی تر روده ای منجر خواهد شد.

دکتر حمیدرضا فرشچی