مقالات علمی نجوم

[ashkan.h]

تغییرات سالیانه نرخ شهاب های پراکنده:

اگر شما نیز جزو علاقه مندان و راصدان پدیده های بخوبی به ویژه بارشهای شهابی باشید حتماً متوجه شده اید که در برخی از ایام سال تعداد شهابهای پراکنده کمی بیشتر یا کمتر از بقیه اوقات سال است. شهاب پراکنده معمولاً به شهابی گفته می شود که متعلق به هیچ یک از کانون بارشهای شهابی شناخته شده نباشد و به عبارت دیگر شهابهایی که در به طور آنی و بی هدف در آسمان ظاهر شوند. فرض کنیم که ما در یک یا چند شب رصدی مشغول شمارش و ترسیم و یا عکسبرداری از شهابهای یک بارش شهابی بخصوص هستیم، اگر در هنگام شمارش مراقب تشخیص و بحساب آوردن شهابهای پراکنده در آسمان نباشیم، در پایان کار تخمینی فراتر از واقعیت از نرخ ساعتی شهابها ZHR خواهیم نمود چونکه نرخ ساعتی شهابها متناسب با تعداد شهابهای بارشی رصد شده در یک بازه رصدی است . در ضمن ممکن است علاوه بر کانون فعال مورد نظر ما چندین کانون مربوط به نهرهای شهابی خفیف تر نیز در همان ایام فعال باشند.



هر چند ممکن است که مزاحمت زیادی در رصدمان ایجاد نکنند با این حال اگر شما در هنگام رصد بخواهید به نتیجه خوبی برسید باید سعی کنید که ما بین این سه دسته شهاب تمیز قایل شوید و یکی را در دسته های دیگری وارد نکنید. به هر حال هدف من از نوشتن این مقاله در این باره نیست بلکه سعی دارم در مورد تغییرات تعداد شهابهای پراکنده در طول یک سال صحبت کنم به ویژه که قسمت داغ مسئله به ایام تابستان مربوط است.

عموماً اگر بخواهیم در مورد بررسی نرخ شهابهای پراکنده کنجکاوی کنیم و رصد آنها را زیر نظر بگیریم باید شبهایی که ماه در آسمان است بعلاوه شبهای ابری یا نیمه ابری را از آن حذف کنیم.نتایج رصدی دو راصد شهابی ماهر به نام های رابرت لانسفورد و جورج زای که جمعاً حدود ۱۵۱۱۴ شهاب پراکنده را در طول سالهای ۱۹۹۲ تا ۱۹۹۶ رصد کردند را بیان کنیم تا بدین ترتیب معیار قابل قبولی از تغییرات تعداد شهابهای پراکنده در اختیار ما قرار گیرد.

که در آن rشاخص جمعیت شهابهای پراکنده است و حاصل رصد های انجام شده مقداری حدود ۴۲/۳ را نتیجه داده است. F فاکتور ممانعت نام دارد که نشان دهنده وجود عوامل مزاحم در منطقه رصدی نظیر کوه، تپه، درخت و ابر... .Teffزمان مفید رصد بر حسب ساعت است و Ns تعداد شهابهای پراکنده رصد شده در بازه رصدی است . نتایج رصد این دو راصد در شکل زیر نشان داده شده است که در آن محور عمودی متوسط ماهیانه نرخ ساعتی شهابهای پراکنده و محور افقی ماههای میلادی سال است.

آنچه که از این نمودار نمایان است این تست که نرخ شهابها در نیمه دوم سال میلادی از نیمه اول آن بیشتر است. نسبت این افزایش حدود ۳/۱ برابر است. بنابراین نرخ ساعتی شهابها در نیمه دوم سال میلادی ۳/۱ برابر آن در نیمه نخست سال است . علت ظهور این افزایش در شش ماهه دوم ناشی از میل نقطه اوج مسیر زمین(Apex of earth&#۰۳۹;s way) است. اگر فرض کنیم که مسیر زمین به دور خورشید یک دایره باشد آنگاه در هر نقطه روی مسیر مستدیر دارای بردار سرعتی است که مماس بر مسیرش بوده. از روی زمین اینگونه به نظر می رسد که زمین در فضا در راستای این بردار به سمت نقطه در حرکت است.

از آنجا که زمین بر روی صفحه منظومه شمسی است مکان نقطه اوج تقریباً بر روی دایره البروج قرار می گیرد و به فاصله ۹۰ درجه پشت خورشید خواهد بود. نطقه اوج که بر روی دایره البروج واقع شده می تواند دارای میلی بین ۴/۲۳ شمال تا ۴/۲۳ جنوبی باشد. هنگامی که به سمت شمال استوای سماوی حرکت می کند، تعداد شهابهای پراکنده رصد شده در آسمان برای راصدان نیمه کره شمالی افزایش می یابد. اوج نرخ شهابهای پراکنده همزمان با زمانی که به بیشترین میل شمال خود یعنی۴/۲۳ شمالی خواهد رسید و این موضوع به علت تعداد بیشتر شهابهای پراکنده جاروب شده توسط زمین در حین حرکت در مسیرش است و از اواخر ماه ژوئن تا اواخر ماه دسامبر در نیمه شمال استوای سماوی قرار می گیرد. بنابراین نرخ شهابهای پراکنده در این ایام از سال بالاتر خواهد بود. علت تفاوت در نرخ شهابها در دو حالت حدی بیشترین و کمترین میل شمال و جنوبی ناشی از سرعت و مدار شهابهای پراکنده است.

استیل در مطالعه ای جامع بر روی ۶۹۰۰۰ شهاب پراکنده نشان داد که آنها دارای مداری با نیم قطر اطول بین ۵/۱ تا ۰/۳ واحد نجومی هستند و سرعتی بین ۴/۳۴ تا ۴/۳۸ کیلومتر بر ثانیه دارند. نتایج رصدی وی نیز حاکی از آن است که نرخ شهابها در نیمه دوم سال میلادی از نیمه نخست آن تقریباً به همین نسبت بیشتر است.

مقایسه نتایج رصدی روشهای مختلف نظیر رصد مرئی، رصد رادیویی و رصد تلسکوپی نشان می دهد که این مطلب صحت دارد. بنابراین علت ظهور تغییرات فصلی نرخ شهابها پراکنده ناشی از تغییر راستای نقطه اوج مسیر زمین است. به طور عمومی مقایسه چندین کار تجربی انجام شده در رصد مرئی شهابهای پراکنده نشان می دهد :

۱) کمترین نرخ شهابهای پراکنده متعلق به ماه مارس تا می است (برای نیمکره شمال). ۲) نرخ شهابها در ماه سپتامبر کمتر از ماه اوت است. اگر چه این افزایش به نظر می رسد که ناشی از وجود برساووشی باشد. مشابه با آن در ماه دسامبر و وجود جوزایی، اما صحت این موضوع چندان سندیت ندارد و به نظر می رسد که امری طبیعی است . شاید دلیل منطقی برای این امر فاصله بیشتر از خورشید در ماههای ژولای و اوت باشد.

نرخ ساعتی شهابهای پراکنده در طول رصد انجام شده ۹۶-۱۹۹۲ مقدار متوسط ۷/۱۰را بدست می دهد که مقدار متوسط سالیانه آن دارای افت ذخیره هایی بوده است. یک دلیل مطرح شده برای آن ناشی تاثیر چرخه فعالیت خورشید است که در هنگام کمینه فعالیت، بیشترین نرخ شهاب پراکنده دیده خواهد شد اما قطعیت این ارتباط هنوز کاملاً به تایید نرسیده است.

●●نتایج : بنابراین راصدان بارشهای شهابی باید دقت نمایند که تعداد شهابهای پراکنده در شبهای مختلف سال یکسان نبود و دارای افت و خیزهایی می باشد که حتی ممکن است تعداد آنها به بیش از ۱۰ شهاب در ساعت نیز برسد. از این رو باید در تشخیص و شمارش آنها همتی وافر نمایید. تا بدین ترتیب بر کیفیت نتایج رصدی خود بیافزایید.