اسکن قلب

[G E N E R A L ™]

مقدمه

علائم بیماری سرخرگهای کرونر قلب غالبا در هنگام فعالیت بیمار ظاهر می‌شوند و معمولا در حالت استراحت مشکلی وجود ندارد. بنابراین برای بررسی دقیقتر و واقعی‌تر وضعیت خونرسانی به عضله قلب بهتر است قلب را در شرایط فشار بررسی کنیم تا آن منطقه که دچار افت نسبی جریان خون (ایسکمی) به علت تنگی سرخرگی است خود را بهتر نشان دهد. در اینصورت با درمان بموقع تنگی ، از پیشرفت بیماری و خطرات بعدی پیشگیری خواهد شد. بنابراین اسکن قلب باید توأم با تست ورزش انجام شود. آزمون ورزش که حداکثر نیم ساعت بطول می‌انجامد یا با دوچرخه و یا با دستگاه تردمیل ( Treadmill) به عمل می‌آید.

کاربرد اسکن قلب

اسکن قلب یکی از آزمایشهای دقیق قلب و عروق می‌باشد که برای تشخیص بیماری سرخرگهای کرونر قلب (CAD) انجام می‌شود و طی دو مرحله ورزش و استراحت ، کمیت و کیفیت خونرسانی به عضله قلب (سرخرگهای کرونر) را در زوایا و سطوح مختلف قلب بررسی می‌کند. در این نوع تصویربرداری مناطق با ضعف خونرسانی (مناطق مستعد آنفارکتوس یا سکته) شناسایی شده و امکان درمان بموقع و پیشگیری از حملات قلبی برای بیمار فراهم می‌آید. فایده دیگر اسکن قلب در افراد مسن و یا بیماران با سابقه سکته قلبی ، تشخیص میزان بافت سالم و زنده باقیمانده در عضله قلب است.

آماده سازی بیمار برای اسکن

آماده سازی بیمار برای اسکن ، همان موارد آماده سازی بیمار برای تست ورزش است. و شامل آمادگی جسمانی و قطع بعضی داروهای مداخله‌گر قلبی را که مانع از افزایش فعالیت قلب در حین ورزش می‌شوند(مانند پروپرانولول) در فاصله زمانی معین قبل از تست ورزش (تحت نظر پزشک معالج خود) می‌باشد. (این داروها قبلا در برگه آمادگی اسکن برای شما معرفی شده‌اند). اولین مرحله از اسکن قلب همراه با آزمون ورزش انجام می‌شود. تعداد 10 عدد برچسب (Chest Lead ) برای اتصال سیمهای مربوط به دستگاه نوار قلب روی پوست سینه شما ، در اطراف ناحیه قلب نصب خواهد شد.


مرحله اول اسکن ، توأم با آزمون ورزش

ابتدا بیمار توسط پزشک ، پرسشهایی در مورد سابقه بیماری قلبی بعمل آمده و مورد معاینه قلب قرار خواهد گرفت. نبض ، فشارخون و نوار قلب در آغاز و سپس در مراحل بعدی آزمون بطور مکرر اندازه‌گیری و ثبت می‌شوند. پس از معاینه قلب جهت آزمون ورزش بر روی دستگاه تردمیل قرار خواهد گرفت.

بر اساس سن ، حد معینی از ورزش و حداکثر ضربان قلب که بیمار باید به آن دست یابد (که با فرمول "سن بیمار _ 220" محاسبه می‌شود.) پیش از شروع ورزش برای وی مشخص شده و آزمایش تا آن زمان ادامه خواهد یافت، مگر اینکه تغییر غیر طبیعی در وضعیت بالینی یا نوار قلب رخ دهد که در اینصورت تست بصورت ناتمام ، قطع می‌شود. در انتهای مرحله ورزش ، ماده رادیواکتیو (داروی مربوط به اسکن قلب) داخل رگ بیمار (از طریق آنژیوکت دست) تزریق می‌شود و یک دقیقه بعد دستگاه تردمیل بطور تدریجی از حرکت باز می‌ایستد.

اسکن با دی‌پیریدامول

گاهی اوقات اسکن با دی‌پیریدامول به صورت جایگزینی برای تست ورزش مورد استفاده قرار می‌گیرد. انجام این اسکن بدون فعالیت ورزشی نیز امکان پذیر است. زیرا داروهایی مانند دی‌پیریدامول نیز تاثیری مانند فعالیت ورزشی بر روی قلب می‌گذارند و نقاط سرد اسکن را نمایان می‌سازند.

مرحله نگاره‌برداری (اسکن) قلب

انجام نگاره‌برداری (اسکن) قلب ، بلافاصله پس از آزمون ورزش امکانپذیر نیست. چون بعد از فعالیت ورزشی یا تزریق داروی اسکن ، فعالیت قلب و حرکات تنفسی افزایش یافته و نگاره‌برداری در این زمان سبب افت کیفی تصاویر خواهد شد. مضافا اینکه پرتوداروی تزریق شده در دقیقه پایانی آزمون ورزش ، برای وضوح بیشتر قلب و به حداقل رسیدن جذب زمینه‌ای، به گذشت زمان کافی نیاز دارد. لذا پس از تزریق پرتودارو و پیش از شروع اسکن قلب ، وجود یک تأخیر زمانی مناسب(در بعضی بیماران گاه تا 2 ساعت) ضروری است. در اتاق انتظار با نوشیدن شیر ضمن خارج شدن از حالت ناشتا و تجدید قوای از دست رفته، به خروج پرتوداروی اضافی از کبد و کیسه صفرا کمک خواهید نمود . چند لیوان آب و قدم زدن در اتاق انتظار نیز مفید خواهد بود( بخصوص در مورد بیمارانی که به آنها آمپول دی‌پیریدامول تزریق شده است). بیمارانی که قادر به نوشیدن شیر نیستند بهتر است قبلا مقداری خامه یا ماست پر چرب با خود همراه داشته باشند (البته مشروط بر بالا نبودن چربی خون). بیمار بعد از گذشت زمان مقتضی به اتاق تصویربرداری فرا خوانده می‌شود.

دستگاه تصویربرداری در پزشکی هسته‌ای که دستگاه گاماکمرا ( Gamma Camera ) نام دارد، نوعی دستگاه آشکار ساز است که پرتوهای تابش شده از بدن بیمار (فوتونهای گاما) را ابتدا به نور و سپس به الکتریسیته تبدیل کرده و نهایتا تصویر عضو مورد نظر را طی مراحلی دوباره سازی می‌کند. در اینجا درست برعکس تصویربرداری با روش رادیولوژی ، این بیمار است که به دستگاه، پرتو تابش می‌کند و خود دستگاه تابشی به بیمار ندارد. تخت واقع شده در زیر دستگاه آشکار ساز که حالت باریک و ناودانی شکل دارد به گونه‌ای طراحی شده که بیمار در آن وضعیتی پایدار و بیحرکت داشته باشد. در این مرحله که حدود 20 دقیقه طول می‌کشد، بدن باید در حالت بیحرکت قرار گیرد. جابجا شدن ، تکان دادن دستها ، سرفه کردن و حتی نفس عمیق کشیدن بخاطر جابجا کردن قلب در فضای سینه تصویر نهایی قلب را مخدوش کرده و سبب بروز خطاهای تشخیصی می‌شوند.

در حین تصویربرداری ، دستگاه آشکار ساز در یک مدار گردشی 180 درجه تقریبا به فاصله هر 5 درجه یک تصویر( به مدت 35 ثانیه) از قلب تهیه کرده و در طی این زمان مجموعا 32 تصویر از قلب در زوایای مختلف به دست خواهد آمد. ضخامت هر برش در حد چند میلیمتر است. به این ترتیب کوچکترین و پنهان‌ترین نقاط قلب نیز چنانچه دارای نقصی در خونرسانی (ایسکمی) باشند، بطور ناقص و یا کمرنگتر از حد طبیعی ، خود را نشان خواهد داد.

با اتمام تصویربرداری ، مرحله اول آزمایش به پایان رسیده و در نوبت بعد برای انجام اسکن قلب در مرحله استراحت مجددا در زمان تعیین شده باید مراجعه کند. بعد از مرحله اول اسکن (اسکن بعد از آزمون ورزش) می‌توان داروهای قلبی گذشته را تحت نظر پزشک معالج مجددا از سرگرفت. (برای اسکن قلب در مرحله استراحت نیاز به قطع دارو وجود ندارد). در صورت ابتلاء به یبوست ، قبل از ترک محل حتما موضوع با کارشناس مربوطه در میان گذاشته شود تا به شما قرص ملین داده شود. چرا که تخلیه روده‌ها قبل از انجام مرحله دوم اسکن (مرحله عادی یا استراحت) موجب ارتقاء کیفی تصاویر خواهد شد.

[G E N E R A L ™]

مرحله دوم اسکن قلب (اسکن در مرحله استراحت)

برای انجام مرحله دوم اسکن (مرحله استراحت) نیز لازم است حداقل از 3 ساعت قبل از مراجعه ناشتا باشید (بخصوص از مصرف شیر ، کره و مواد غذایی چرب و شکر پرهیز کنید). در بیماران مبتلا به دیابت قندی 1 ساعت ناشتا بودن کافی است. مرحله استراحت که معمولا با فاصله زمانی یک روز از مرحله قبل انجام می‌شود آسانتر و کوتاهتر از مرحله اولیه بوده و در این مرحله دیگر آزمون ورزش انجام نمی‌شود. ابتدا تزریق وریدی پرتودارو به عمل آمده و پس از یک تأخیر زمانی حدود 1 و گاه 2 ساعته (در بعضی بیماران که دارای متابولیسم آهسته کبدی هستند) مجددا تصویربرداری از قلب با همان شرایط قبلی تکرار خواهد شد.

تفسیر و گزارش پاسخ اسکن

پوشه گزارش اسکن که نهایتا تقدیم بیمار خواهد شد در واقع مجموعه‌ای است از نتیجه دو آزمایش مستقل:

1- گزارش آزمون ورزش ، که توسط پزشک متخصص قلب و عروق تفسیر شده است و وضعیت بالینی و نوار و فشارخون بیمار در مراحل مختلف آزمون در آن ثبت شده است.

2- گزارش اسکن پرفیوژن میوکارد (اسکن قلب) ، که توسط متخصصین پزشکی هسته‌ای تفسیر و امضاء شده است. در اینجا تصاویر رنگی قلب بر روی دو صفحه جداگانه چاپ شده‌اند. در صفحه اصلی ، تصاویر یا نگاره‌های متعدد قلب در قالب 3 ردیف دوتایی (ردیفهای بالا مربوط به مرحله ورزش و ردیفهای پایین مربوط به مرحله استراحت) ، مجموعا در 6 ردیف مشاهده می‌شوند. این تصاویر حاصل بازسازی کامپیوتری 64 تصویر قبلی هستند که طی دو نوبت 20 دقیقه ای قبلا از زوایای مختلف از ناحیه قلب بیمار برداشته شده‌اند. این تکنیک پیشرفته اسکن که به روش توموگرافی یا برش نگاری کامپیوتری(SPECT) موسوم است سبب بازسازی یک تصویر سه بعدی از تعدادی تصاویر دو بعدی می‌شود. و خونرسانی به عضله قلب را در سطح و عمق این عضو در دو مرحله ورزش و استراحت بطور جداگانه به تصویر می‌کشد. در نماهای مربوطه ، بطن چپ قلب به شکل دایره یا یک نعل اسب دیده می‌شود.

در دومین برگه تصاویر قلب ، حاصل جمع مجموعه تصاویر بدست آمده، در چهار طرح دایره‌ای شکل (دو عدد مربوط به مرحله ورزش و دو عدد دیگر مربوط به مرحله استراحت) منعکس شده است.در اینجا درصد خونرسانی به مناطق متعدد قلب بطور جداگانه محاسبه و ثبت گردیده است.

تکنسیم 99 و تالیوم 201 که از طریق ورید به فرد تزریق می‌شود فقط وارد سلولهایی می‌شود که سالم باشند و خونرسانی درستی داشته باشند. نقاط سرد اسکن ، نشان دهنده مناطقی است که خون کافی دریافت نکرده‌اند یا سلولهای آن از بین رفته است. اگر بعد از چهار ساعت لکه ‌های سرد همچنان سرد باقی ماندند یعنی آسیب بافتی کامل و نکروز عضله قلبی در آن قسمت رخ داده است. اما اگر بعد از آن مدت ، خونرسانی برقرار شد این معنی را میدهد که گرفتگی و تنگی عروق قلبی (ایسکمی = کاهش خونرسانی ) وجود دارد.