معنا و مفهوم نسبی‌گرایی اخلاقی

[Labyrinth]

نسبی‌گرایی گاهی اوقات به عنوان مکتبی تلقی می‌شود که بر طبق آن همه آرا از جهت کیفی در یک درجه اهمیت قرار دارند. البته این رویکرد به نسبی‌گرایی اغلب از سوی مخالفان آن ابراز می شود. این مکتب فلسفی از جهات و رویه های گوناگونی قابل تأمل است.

در سطح اخلاقی نسبی‌گرایی بدان معنا است که همه هنجارهای اخلاقی به یک درجه خوب و فضیلت محسوب می‌شوند. در معرفت‌شناسی هم نسبی‌گرایی اذعان می‌کند که همه باورها و نظامهای باور به یکسان موجه و صادقند. منتقدان نسبی‌گرایی اما عموماً چنین دیدگاههایی را به عنوان دیدگاههایی ناسازگار و نامنسجم قلمداد می‌کنند. این منتقدان نه تنها این نظرات را خودابطال می‌دانند یعنی اگر همه نظریات با یکدیگر از جهت توجیه و صدق مساوی اند خود این نظر نیز همردیف نظرهای دیگر است بلکه معتقدند این رویکرد به هیچ گونه پیشرفت عقلی از سوی قایل نیست و هرگونه پیشرفتی معرفتی را رد می کند.

از آنجا که نسبی گرایی با چنین اتهامهایی روبرو است کمتر متفکری است که خود را نسبی‌گرا بنامد . با این همه پاره‌ای از معروفترین متفکرانی که متهم به نسبی گرا بودن هستند چون: لودویک ویتگنشتاین، پیتر وینچ، تاماس کوهن، ریچارد رورتی ، میشل فوکو و ژاکوب دریدا در یک مبنای مشترک شریکند و مبنایی برای موضع نسبی گرایی پیچیده‌تر و موجه‌تر را فراهم آورده‌اند.

هرچند که انواع و اقسام نسبی‌گرایی وجود دارند دو مشخصه مشترک میان همه آنها موجودند. اول آنکه همه آنها تصریح می‌کنند که هر امر و مقوله ای ( نظیر ارزشهای اخلاقی، زیبایی ، معرفت ، میل یا معنا) به چارچوبی از دیدگاهها و مواضع ( نظیر سوژه فردی، فرهنگ، دوره زمانی، زبان و یا نمایی مفهومی) وابسته هستند. یعنی ما نمی‌توانیم معرفت، خوبی و یا زیبایی را مستقل و بدون امری دیگر به بررسی نشینیم. فی المثل رویه‌ای از این نسبی‌گرایی معتقد است که معرفت تابع دوره‌ای زمانی یا ارزشهایی فرهنگی است.

دوم آنکه آنها وجود یک موضع را که از همه مواضع دیگر برتر باشد رد می‌کنند. بنابراین این امکان هست که انواع مختلف نسبی‌گرایی را به روشی منصفانه تقسیم کنیم. مهمترین تقسیم نسبی‌گرایی می‌تواند بر حسب موضوع به وجود آید. بنابراین اشکال نسبی‌گرایی اخلاقی، نسبی‌گرایی اخلاق را بیان می‌کنند، اشکال نسبی گرایی معرفتی ، نسبیت معرفت را بیان می کنند و... این انواع می‌توانند به گروههای متمایزی تقسیم شوند و این کار با تعریف چارچوبی که موضوع مورد بحث در آن قرار دارد صورت می‌گیرد.

این دیگاهها هرچقدر که مناقشه‌برانگیز باشند و هرچقدر که سازگار باشند این نکته آشکار است موضوعی که نسبت بدان نسبی‌گرایی به وجود آمده از ارج و اهمیت زیادی برخوردار است هرچند که نمی‌توان نادیده گرفت در جهان معاصر شایع‌ترین و مرسوم‌ترین شکل نسبی‌گرایی، نسبی‌گرایی اخلاقی است. بر طبق این دیدگاه، ارزشهای اخلاقی همه تابع فرهنگ، زبان، تاریخ یا طبقه‌ای خاص هستند. به همین جهت می‌توان یکی از مهمترین پرسشهای افرادی که از استقلال معرفت دفاع می‌کنند پرسش از دفاع آنها در قبال نسبی‌گرایی اخلاقی دانست.

تحلیل : خبرگزارى مهر