ما ایرانیان با اعصاب خودمون چه میکنیم ؟!

**D J V A H I D** · 27-12-08 15:52

اخلاق و رفتار یک مربی ایرانی که بیش از سی سال از ایران و فرهنگ ایران دور بود و اتفاقا از شرق می‌آمد نه از غرب، نه تنها طرفداران تیمهای رقیب ـ که در عالم کرکری خوانی از انکار بدیهیات نیز ابایی ندارند ـ بلکه افراد بی‌شماری خارج از جامعه ورزش از جمله برخی روحانیان و اساتید دانشگاه را به تمجید از خود واداشت. او در مصاحبه‌های خود شق القمر نمی‌کرد، تنها نسبت به برخی همکاران، انصاف بیشتری در کلامش هویدا بود و به دنبال فرافکنی نیز نبود.
این مساله، کسانی را که رفتار اجتماعی مردم ایران برایشان یک دغدغه است سخت به فکر فرو برد: نکند در بسیاری عرصه‌های دیگر هم یک قطبی دیگر لازم باشد تا به خود آییم که اخلاق بعضی از ما ایرانیان چه میزان از اعتدال فاصله گرفته است؟
مقاله حاضر به بررسی ششمین و آخرین فرض نظام اطلاع رسانی کشور که ـ در مقاله چهارم بیان شد ـ می‌پردازد و در تکاپوی استدلال بر این نکته است که تعریف و تمجید مطلق از مردم و بی‌نظیر خواندن آنان «از همه جهات» و دم فرو بستن بر عیبهای آنان خدمت به آنان نیست. در ادامه به یکی از نقصهای رفتاری ما ایرانیان و نیز آنچه عجالتا می‌تواند در این عرصه انجام شود اشاره خواهد شد.
روشن است که یک تفاوت عمده میان این بحث و مطالب گذشته وجود دارد. نقدهای مقالات گذشته متوجه عملکرد مسئولان و نقد برخی از سیاستهایی بود که به ضرر حکومت و مردم تمام شده است (سخنان ناگفته دیگری باقی است که انشاء ا... در مجالی دیگر به آنها پرداخته خواهد شد). این بار نقدها تنها از یک جهت متوجه مسئولان است که چرا برای اصلاح رفتاری ما ایرانیان قدم مؤثری برنداشته و فرهنگ سازی لازم را نکرده‌اند، ولی از جهت دیگر متوجه مردم است که چرا از برخی از آنچه بزرگان دین ما بر آن تأکید کرده‌اند دور افتاده‌ایم و چرا با مکتب بی‌نظیری که داریم به جای آنکه دیگران رفتار اجتماعی را از ما یاد بگیرند متأسفانه گاهی کار برعکس شده است.
همچنانکه نقد نکردن عملکرد مسئولان و به ویژه تملق گویی نسبت به آنان، در نهایت به ضرر آنها و مردم تمام می‌شود، تعریف بی‌حساب از مردم توسط خودشان و یا مسئولان و احیانا چاپلوسی از آنان نیز کمک به مردم نیست. به همان دلیل که نام مسئولان متخلف (مقاله پنجم) و اخبار ناهنجاریها مثل اعتیاد و خودکشی و ایدز (مقاله هفتم) و نیز اخبار مجرمانی که امنیت مردم را تهدید می‌کنند (مقاله هشتم) باید با مردم در میان گذاشته شود که متاسفانه نمی‌شود، به همان دلیل اگر در رفتار اجتماعی مردم ایرادی هست باید صادقانه گفته شود. در اینجا از ذکر پنج نکته کوتاه گزیر و گریزی نیست:
1 . مراد از کلماتی مانند «مردم»، «ایرانیان» و مانند آن در این مقاله کثیری از مردم اند نه همه آنان. برای جلوگیری از تکرار، گاهی از ذکر کلماتی نظیر «برخی» و «بعضی» در می‌گذرم.
2 . همچنانکه در بحث از آنچه به مسئولان مربوط می‌شد تنها نظر به کاستی‌ها بود، در بحث از رفتار اجتماعی مردم نیز نظر به آسیبهاست و نه برشمردن همه مناقبی که خوشبختانه مردم ایران از آنها برخوردارند، مانند مهمان نوازی و نیز فداکاری (به یک معنا). در این عرصه ثناگویان بیش از، به قول طلاب، «من به الکفایه» هستند.
3. وقتی یک رفتار نادرست اجتماعی در جامعه‌ای رواج دارد مقصر همیشه خود مردم نیستند گر چه گاهی چنین است. در کشور ما فقدان آموزش صحیح علت بسیاری از این رفتارهاست.
4. چندین نکته برای پیشگیری از بدفهمی این بحث باید آورده شود که از حوصله این گفتار خارج است. با توجه به نظرات خوانندگان، در صورت نیاز به برخی از آنها در بخشهای بعدی خواهم پرداخت.
5. بدیهی است که نویسنده خود از آنچه عیب مردم می‌شمارد بری نیست. اما بیمار هم حق دارد از بیماری بگوید.
پس از ذکر این پنج نکته وارد اصل بحث می‌شوم. همه ما این عبارت را که «مردم ما بهترین مردم جهان هستند» و یا نظایر آن را ـ مانند اینکه تماشاگران ایرانی بهترین تماشاگران دنیا هستند ـ بارها از رسانه ملی، برخی مسئولین و نیز مردم شنیده و می‌شنویم. اگر بخواهیم به دیده انصاف و به دور از خود کم بینی و خودباختگی از یک طرف، و غرور و نخوت بیجا از طرف دیگر به آن بنگریم، در مورد این سخن چه باید گفت؟
اگر این عبارات به درستی و در جای خود به کار رود چنین سخنانی نه تنها اثر مخرب ندارد بلکه سازنده هم هست. امام امت (ره) مردم ایران را در اواخر دوران دفاع مقدس بهترین مردم جهان نامید. مردم بزرگ ایران که در پایداری و مقاومت به قول مرحوم آغاسی از نمره بیست، صد گرفتند شایسته چنین عنوانی بودند، کسانی که در طولانی ترین جنگ قرن بیستم، مظلومانه و جانانه به دفاع از دین و کشور خود برخاستند.
آنطور که من می‌فهمم این تمجید حضرت امام (ره) از ملت، ناظر به روحیه جهاد و ایثار و شهادت و مانند آن بود. امام نمی‌خواست بگوید مردم ایران «از همه جهات» بر همه مردم دنیا برتری دارند. امام که خودش الگوی نظم و پرمطالعه و نیز بسیار دقیق النظر بود، کسی نبود که بدون تحقیق سخن گفته و پسوند «ترین» را بدون ملاک به کار ببرد. اگر از ایشان سؤال می‌شد آیا مردم ایران از حیث میزان مطالعه بهترین مردم جهان هستند (با دو ـ سه دقیقه مطالعه سرانه)، قطعا پاسخ ایشان منفی بود. حد اکثر می‌توان گفت که مراد آن سفرکرده این بود که مردم ایران که از برترین مکتب عالم برخوردارند «در مجموع» بهترین مردم جهان هستند و به روشنی معلوم است که حتی طبق این تفسیر هم نمی‌توان نتیجه گرفت که مردم ایران «از همه جهات» بهترین مردم عالم اند.
در قرآن کریم از یک طرف می‌فرماید من شما (بنی اسرائیل) را بر همه اهل عالم برتری دادم (بقره/122) و از طرف دیگر امت پیامبر(ص) را «بهترین امت» می‌نامد (ال عمران/110). چگونه ممکن است خداوند امتی غیر از «بهترین امت» را بر عالمیان ترجیح داده باشد؟ تعارض ظاهری میان این دو آیه (در یکی از پاسخها) با توجه به همین نکته یعنی توجه به «جهت» در برتری دادن و بهترین بودن رفع می‌شود.
هر فرد یا رسانه‌ای که مردم را بهترین مردم می‌خواند اگر «از کدام جهت» را درست معلوم نکند، ممکن است برخی چنین بفهمند که گویی همه یا اکثر «مکارم اخلاق» که پیامبر(ص) برای تتمیم آن مبعوث گردید (انی بعثت لاتمم مکارم الاخلاق) در همه یا قاطبه ملت ایران متجلی شده است. اینکه افراد بسیاری چنین بفهمند احتمال چندان ضعیفی نیست با توجه به اینکه در طول تاریخ فعالیت رسانه ملی، اصلاح رفتار اجتماعی مردم و یادآوری عیب‌های آنان از دغدغه‌های «اصلی» نبوده و نیست و برای ارائه چنین دروسی از این دانشگاه به تعبیر امام(ره)، همچنان باید منتظر بود.
بنابراین سخن در «ترین» است؛ سخن در این نیست که ما در مجموع مردم خوب و نجیبی داریم. نکته این است که ما بهترین مردم دنیا از «برخی جهات» هستیم و نه «همه جهات». وقتی یک ملت با صفت «بهترین بودن» بدون حساب و کتاب بمباران شود مردم آن فکر می‌کنند از این بهتر نمی‌توانند باشند و دنیا همه چیز را باید از آنان یاد بگیرد. ما بعضا در مسائل اصلی از دیگران پیشی گرفته‌ایم ولی در مسائل پیش پا افتاده مشکل داریم. ظاهرا برای برخی از ما ما راحت‌تر است که برای نجات دیگری «جان» بدهیم تا اینکه برای عبور او «راه» بدهیم.
به نظر می‌رسد اینکه رفتار مردم ما نقصهایی دارد مورد قبول اکثر خوانندگان باشد. اما برخی ممکن است اصرار ورزند که مگر رفتار اجتماعی مردم چه ایرادی دارد؟ بنابراین پیش از آنکه به شرح یکی از ایرادات رفتاری در ایران پرداخته شود بد نیست شواهدی کوتاه بر اینکه اساسا معضلی به نام نحوه رفتار اجتماعی در کشورمان وجود دارد آورده شود.
ـ به عکس زیر (از شمال تهران) توجه کنید. طبق آیین نامه رانندگی، تابلوی «ایست» یعنی هر خودرویی باید در اینجا «توقف کامل» کند. اما عکس می‌گوید که این تابلو برای رانندگان بی‌معناست و لذا دو نوع سرعت گیر هم در اینجا قرار داده شده است. به دیگر سخن، در ایران جلوی رانندگان را باید با نیروی فیزیکی گرفت نه با تابلو؛ رانندگانی که حاضرند در سال، میلیاردها تومان هزینه تعویض زودهنگام لاستیک و کمک فنر را بپردازند ولی به تابلوی ایست بی‌توجه باشند.