Quick
29-03-07, 12:04
مسئله استخراج ذغال از معادن و حمل آن به خارج مشكلي بود كه بر سر راه مردم فعال خودنمائي مي كرد .
ابتدا سعي كردند در طول معادن سطح همواري براي عبور ارابه هاي حامل ذغال ايجاد كنند اما اين كار نه عملي بود و نه كافي .
در سال 1556 م مهندسين آلماني راه حل جديدي براي اين كار جستند بدين ترتيب كه در طول معدن دو رشته الوار در دو خط موازي قرار دادند و سپس ارابه هاي حامل ذغال را بر روي اين دو خط چوبي بكار انداختند و چون در بعضي معادن سطح اتكا الوارهاي چوبي بسيار سست و مقاومت آن كم بود مجبور شدند زير الوارها را با قطعات مسطح و مكعب سنگ بپوشاند و بدين ترتيب اولين قدم در راه ابداع ريل و تراورس برداشته شد و بعدها قطعات سنگ تبديل به قطعات چوب گرديد كه از عرض در فواصل معين زير الوارها قرار مي دادند و امروز همين قطعات چوبي به عنوان تراورس مورد استفاده راه آهن است .
انگليسي ها تدريجاً متوجه شدند كه الوارهاي چوبي مقاومت زيادي ندارد و خيلي زود فرسوده مي شود . براي رفع اين عيب روي الوارها را با ورقه اي از آهن مي پوشاندند و سرانجام در سال 1750 م الوارهاي چوبي را بكلي جمع كردند و بجاي آن نوارهاي چدني با مقطع گونيائي گذاشتند بطوري كه چرخ ارابه هاي حامل ذغال بر روي لبه قائم آن قرار مي گرفت .
سپس شخصي به نام ( رينولد ) پيشنهاد كرد كه صاحبان معادن ذغال سنگ از تير آهن استفاده نمايند . نتايج حاصله از اين پيشنهاد عالي بود زيرا به زودي با تكامل ريل هاي ريل هاي آهن توانستند مقدار بيشتري بار را با نيروي كمتر به حركت درآوردند و از دل معادن ذغال استخراج كنند .
اما با همه اين پيشرفت ها هنوز حمل بار با كندي صورت مي گرفت زيرا تنها وسيله كشش واگن ها اسب و انسان بود و اين نيروها نمي توانست جوابگوي احتياج صاحبان معادل ذغال باشد .
استفاده از نيروي بخار براي به كار انداختن تلمبه اي كه آب را از معادن خارج مي كرد و ادامه كار را كارگران را ممكن مي ساخت و « وات » مخترع و مبتكر آن بود ، استخراج سريع ذغال را ممكن تر ساخت و از طرفي چون مقادير متنابهي ذغال در محوطه هاي جلو معادن روي هم انباشته شده بود گاري هاي اسبي نمي توانست آن را به بازارهاي فروش و بنادر براي بارگيري در كشتي ها حمل نمايد به افتادند كه در روي زمين نيز از ريل استفاده كنند و به زودي در بعضي معادن انگلستان اين كار انجام گرفت در حالي كه هنوز تنها نيروي محركه واگن ها اسب بود و چنين نيروي كندي روئي نمي توانست احتياج صاحبان معادن را براي تسريع در حمل ذغال برآورد .
در اين هنگام جمعي از متكفرين متوجه نيروي بخار شدند و اين سوال مطرح شد كه اگر نيروي بخار قادر است تمبله اي را بكار اندازد آيا نمي شود از آن نيرو در كشيدن واگن استفاده كرد .؟
حماسه جالب و هجان انگيز اختراع « لكوموتيو » كه اينك صداي صوت دلنوازش در سراسر جهان طنين انداز است از اينجا آغاز مي شود .
از سال 1800 تا 1813 م چند نفر از مخترعين ماشين هائي كه با نيروي بخار حركت بقفلذ45قبفاست از اينجا آغاز مي شود .
از سال 1800 تا 1813 م چند نفر از مخترعين ماشين هائي كه با نيروي بخار حركت مي كرد ساختند ولي هر كدام نواقصي داشت . در همين زمان بود كه مردي با اراده پولادين و انداشته اي رسا وارد ميدان عل گرديد و همه پيشرفت ها و ترقيات راه آهن را بنيان گذاشت . وي شخصي بنام « جرج استنسن » كه زندگي پرماجرايي را گذارنده و به تمام معني خود ساخته و صاحب نبوغ و استعداد بود .
در معدن طرز كار تلمبه بخار توجه او را جلب كرد و با كنجكاوي فراوان طرز كار آن را دانست و حتي متوجه وجود بعضي نواقص و عيوب آن شد و چون آدم بي سوادي مثل او حق اظهار نظر نداشت تصميم گرفت از راه منطقي آن وارد معركه شود .به زودي خواندن و نوشتن را فراگرفت و بعد به مطالعه كتاب فيزيك پرداخت و حتي جزوات درس پسرش را كه به دانشگاه مي رفت مي خواند و فرا مي گرفت . وي تدريجاً آنقدر معلومات خود را افزايش داد كه در ميان مهندسين معدن جائي براي خود باز كرد و صاحب رأي عقيده شد .
« استفنسن » در سال1814 م موفق به ساختن لكومو تيو شد كه از هر حيث بر موضوعات ديگران رجحان و برتري داشت و هم او بود كه براي اولين بار محور چرخهاي لكوموتيو را به وسيله اهرم به هم متصل كرد . وي بعد از ساختن اولين لكوموتيو كه در خط آهن « لينگورث » به كار افتاد درصدد اصلاح معايب آن برآمد و سه سال بعد لكوموتيو ديگري ساخت كه در همان خط با سرعت ده كيلومتر در ساعت با هفتاد تن بار بكار افتاد . طبعاً اين موفقيت به او مجال مي داد كه دست از كار در معدن بردارد و مستقلاً حرفه لكوموتيو سازي را به عنوان صنعت مورد احتياج زمان پيشه سازد . وي از آن پس تا سال 1829 م شانزده لكوموتيو ساخت كه حتي يكي از آنها را به صاحبان معادن « سنت آتين » در فرانسه فروخت و بدين ترتيب اولين گام را براي ايجاد يك مصنوع صادراتي انگلستان بر داشت .
« استفنسن » تدريجاً كار خود را تكميل كرد و از آن جمله از داخل ديگ بخار لوله هائي گذراند كه دود و حرارت كوره از آن عبور كند و بخار لازم را سريع تر ايجاد نمايد و با اين تغييرات توانست سرعت و قدرت لكوموتيو را افزايش دهد . بايد گفته شود كه تغيير اخير در همان زمان به وسيله شخصي به نام « مارك سگن » كه مخترع كشتي با موتور بخار در فرانسه بود پس از مشاهده لكوموتيو ساخت استفنسن كه فرانسويها خريداري كرده بودند به عمل آمده بود و معلوم نيست آيا استفنسن ابداع مزبور را شخصاً انجام داد يا از مارك سگن قبلاً مطلع شده بود .
« اسفنسن » در اين زمان معتقد بود كه تنها راه آهن يك وسيله نقليه خوب براي حمل بار در تمام نقاط مي تواند باشد بلكه براي مسافرت نيز وسيله مطمئن و مفيدي است كه بايد جايگزين درشكه و دليجان شود .
چنين نظري در جامع آن روز انگلستان طبعاً قبوليت عامه پيدا نمي كرد ، به همين جهت با مخالفت بسيار شديدي مواجه شد و كار مباحثه در اين زمينه بالا گرفت كه حتي كليسا نيز وارد معركه شد و از آن به نام يك وسيله شيطاني ياد كرد و با آن به مبارزه بر خاست .
در اين هنگام مسئله حمل و نقل بار بين دو شهر منچستر و ليورپول به صورت مشكل بزرگي در مقابل صاحبان كارخانجات نساجي منچستر خودنمائي مي كرد . آنها مي خواستند منسوجات خود را كه به ميزان زياد توليد مي شد به ليورپول برسانند و با مهان سرعت مواد اوليه را از ليورپول به كارخانجات خود حمل نمايند اما اين كار به وسيله كشتي هاي كوچك كه از كانالهاي بين دو شهر حركت مي كردند ممكن نبود .
ميزان حمل و نقل بار در بين اين دو شهر بقدري زياد بود كه با امكانات باربري ابداً ممكن نبود و آنچه حمل و نقل مي شد با كندي و سختي انجام مي گرفت و متناسب با حجم محصولات مناسب نبود .
صاحبان صنايع نساجي به فكر افتادند كه مشكل خود را با ايجاد خط آهن بين دو شهر مذكور حل كنند و براي اينكار بين سازندگان لكوموتيو مسابقه اي ترتيب دادند كه در اكتبر 1829 بايد انجام مي گرفت .
شرايط مسابقه جالب و مضحك بود زيرا وزن و ارزش لكوموتيو نيز شرط شركت در مسابقه بود بدين ترتيب كه شركت كنندگان مي بايست لكوموتيوي عرضه كنند كه بيش از شش تن وزن و معادل 13750فرانك ارزش نداشته باشد و بتواند 20 تن بار را حداقل سرعت 16 كليومتر در ساعت حمل كند . در اين مسابقه تاريخي چهار لكوموتيو شركت كردند كه دو تاي آن شرايط لازم را واجد نبودند و يكي پس از حركت ايستاد و لوله هاي آن از هم در رفت و تنها لكوموتيو استفنسن به نام ( موشك ) كه 4320 كيلو وزن داشت توانست بار مورد نظر را با سرعت 26 كيلو متر در ساعت حمل كند و وقتي بدون بار آزمايش شد سرعت آن به 47 كيلومتر در ساعت رسيد .
براي ما كه در عهد موشك هاي فضا پيما زندگي مي كنيم و انسان راه تسخير فضا و كرات آسماني را در پيش گرفته است سرعت موشك استفنسن مضحك مي نمايد اما در آن زمان همين سرعت به حيرت انگيز بود كه غالباً تصور مي كرده اند آنچه ديده اند وهم و خيال است .
خط آهن منچستر به ليورپول به دنبال اين مسابقه تاريخي و عليرغم مخالفت هاي شديدي كه به ظهور پيوسته بود و كليسا نيز در اين مخالفت هم آهنگي داشت بالاخره ساخته شد و در 15 سپتامبر سال 1830رسماً افتتاح شد . داستان ايجاد اين خط كه همه آن كار آن از نقشه برداري و ساختمان پلها و ريل گذاري زير نظر استفنسن انجام گرفت يكي از حوادث مهم تاريخ پيدايش راه آهن است . هر چند كه مخالفين او حتي كمين كردند تا اين مرد شيطاني را بكشند و بعضي ها مي گفتند صداي عبور لكوموتيو محصول مزارع را كم مي كند مرغها را از تخم گذاري باز مي دارد و زنان حامله را مبتلا به سقط جنين مي سازد ، قهوه چي ها ، باربرها صاحبان كشتي هاي باربري مي گفتند بازار كساد شده و گرسنگي تهديدمان مي كند و بعضي سياستمداران فيلسوب مأب نيز مخاطرات عظيم اين وسيله شيطاني را ياد آور مي شدند .
با همه اينه استفنسن موفق شد و با ايجاد خط آهن مزبور طلسم مخالفت ها را شكست و از آن پس در سراسر انگلستان و اروپا و امريكا اين وسيله نقليه مورد استقبال قرار گرفت و البته بتدريج تكميل شد و قدرت و نيروي آن افزايش يافت .
كشورهاي اروپائي به ترتيب بلژيك در سال 1830 م آلمان در سال 1835 م اسپانيا در 1838 م فرانسه كه قبل از همه متوجه اين نيرو شده بود در سال 1860 م رسماً ايجاد شبكه راه آهن را وارد زندگي خود كردند . امريكا نيز در سال 1826 م متوجه راه آهن شد .
راه آهن در ايران : اولين خط راه آهن كه در ايران احداث گرديد در سال 1886 م راه آهن تهران به ري به طول 8700 متر بود .
از آن تاريخ تا سال 1304 شمسي كه مقدمات راه آهن سراسري فراهم گرديد چند رشته خطوط كوتاه در ايران كشيده شد مانند راه آهن آمل به محمود آباد و راه آهن زاهدان به ميرجاوه ، راه آهن تبريز و بندر شرف خانه و راه آهن بوشهر به برازجان .
احداث راه آهن از جمله آرزوهاي مردم و بازرگانان ايراني بود ولي بعللي نقشه و هدف آنها به نتيجه اي نمي رسيد .
زمانيكه رضا شاه حكومت را بدست گرفت براي اجراي اين هدف و به منظور توسعه امور بازرگاني و اجراي سياست استعماري مصمم شدند به وسيله يك رشته راه آهن سراسري از درياي مازندران تا خليج فارس شهرهاي بزرگ و مراكز پر جمعيت و نواحي كشاورزي ايران را به يكديگر تل مي سازند و براي تأمين هزينه آن در تاريخ 9 خرداد سال 1304 شمسي قانون انحصار قند و شكر و چاي از تصويب مجلس گذشت كه به موجب آن مقرر شد از هر سه كيلو قند و شكر كه به ايران وارد مي شد دو ريال و از هر سه كيلو چاي شش ريال جهت هزينه ساختمان راه آهن سراسري دريافت گردد . پس از دو سال كه مقدمات امر فراهم گرديد عمليات ساختماني از شمال و جنوب شروع و 11 سال بعد يعني در سال 1317 م خط شمال و جنوب به يكديگر اتصال يافت .
راه آهن سراسري ايران از شمال بندر گز واقع در جنوب شرقي درياي خذر شروع شده و پس از عبور از شهرهاي ساري و قائم شهر وارد مناطق كوهستاني البرز گرديد و از گردنه مرتفع فيروزكوه به وسيله تونل ها و پلهاي متعدد گذشته و از طريق جلگه ورامين به تهران متصل مي شود .
سپس از زمين هاي هموار قم و اراك گذشته و از ايستگاه درود به بعد وارد مناطق كوهستاني لرستان مي گردد و پس از گذشت از تونلها و پلهاي متعدد در انديمشك به جلگه هموار خوزستان مي رسد و از كنار دزفول و شهر اهواز و پل عظيم كارون گذشته از يك سمت به خرمشهر و از طرف ديگر به بندر امام خميني در خليج فارس منتهي مي شود .
طول راه آهن سراسري 1394 كيلو متر و عرض آن 1435 ميلي متر و در طول آن 90 ايستگاه دائر است . مرتفعترين نقطه راه آهن در شمال تونل كدوك است كه 2112 متر از سطح دريا ارتفاع دارد . بزرگترين پل فلزي راه آهن پل كارون در اهواز است كه 100 متر وطول و 51 چشمه دارد و مهمترين پلهاي شمال پل ورسك است كه يكي از شاهكارهاي صنعت پل سازي است كه در ابتدا و انتها خط آهن سراسري بندرگز و بندر امام ساخته شده است . بعد از اتمام راه آهن سراسري از سال 1318 ساختمان سه رشته خط آهن ديگر بشرح زير شروع گرديد :
1) راه آهن تهران به مشهد 2) راه آهن تهران به تبريز 3) راه آهن قم به كاشان . راه آهن تهران به مشهد و راه تهران به تبريز ساخته شد و راه آهن قم به كاشان و همچنين خط آهن تبريز به مرز ايران و تركيه كه شبكه خط آهن ايران را به اروپا وصل مي كند به مرحله بهره برداري رسيد .
تاريخچه پيدايش كشتي بخار :
پيشتر گفتيم دني پاپن سعي كرد از ماشين خود براي حركت كشتي استفاده كند . كشتي مورد نظر را هم ساخت ليكن ملوانان از اينكار به تشويش افتادند و آن را منهدم كردند.
در 1775 ماركي كلدژوفرو ادابانس دست به اختراعي زد . مقدمه كارش از اينجاست ، وي پاي بند عشق زني صاحب جمال گرديد كه كنت دارتوا نيز بدو نظر داشت اما چون كنت زورمندتر بود ماركي را گرفتار و قلعه اي زنداني كرد . وي در انجا از دريچه زندان كه مشرف به در يا بود حركت و سير كشتيها را مشاهده و مطلاعه مي كرد و در باب كشتيراني در درياي انديشه فرو مي رفت . معلوم است كه در آن احوال وقت كافي هم براي اين كار داشت .
همين كه ماركي آزاد شد در حوالي خانواده اش او را طرد كرده بودند و از هر كمكي بدو دزيغ مي داشتند با شخصي به نام شواليه دكسيرين كه امتياز دريانوردي به وسيله تلمبه آتش ( نتيجه كارهاي جيمزوات ) داشت شريك شد . پس از كوششهاي بسيار و برخورد با دشواريهاي فراوان ماركي توفيق يافت كشتي خود را روي رود سن به حركت در آورد . كشتي او داراي 46 متر طول و 4.5 متر عرض بود و به وسيله دو چرخ پره دار به حركت در مي آمد ؛ كميسيوني از دانشمندان و گروه بسياري از مردماين آزمايش را نظارت مي كردند فاصله بين وز و بارب در يك ربع ساعت با اين كشتي پيموده شد .
ازفرهنگستان علوم فرانسه كميسيوني براي بررسي اين اختراع تعيين گشت كه در آن حسودان و بد انديشان كار خود را كردند و هر گونه آزمايش بعدي را تا خبر ثانوي موقوف ساختند . رفع منوعيت همچنان به تأخير افتاد تا انقلاب فرانسه در رسيد .
ماركي كه به اساس كار خود اعتقاد فراوان داشت مهاجرت اختيار كرد اما چندي بعد به فرانسه بازگشت و با سرسختي تمام دنباله كار خود را گرفت تا آنجا كه يك بدنه از خانه خويش را خراب كرد تا براي ساختن كشتي ديگري جا باز كند . در 1816 باز موفق به كشتيراني گرديد ليكن در 1819 با ور شكستگي و مرگ زوجه و تهيدستي روبرو گشت .
هر چند سوزان ماركي رهنمون وي در اختراع گرديد ليكن از بخت بد آن عشق چندان به مزاج عاشق نامراد و دلخسته نيفتاد . وي در 1823 به مرض وبا درگذشت و جسد او را در گورال عمومي مخصوص وبازدگان انداختند و بار ديگر ثابت شد كه بخت و اقبال هم محلي را در زندگي انسان داراست .
در همين اوقات فولتن امريكايي كه همت بسزا و ابتكاراتي توجه كردني در ساختمان پلهاي ماشينهاي بافندگي داشت كشتيراني با قوه بخار امر واقع در آورد . فولتن با شخصي به نام ليويننگستن شريك شد و سرمايه بازرگاني و كمك او با نبوغ فولتن دست به هم داده اختراع را تكميل كردند . نخستين كشتي بخار فولتن در 9 اوت 1803 روي رود سن به آب انداخته شد.
فولتن كه زير دريايي را نيز اختراع كرده بود به انگلستان رفت و در آنجا كارهاي وي دچار خرابي شد و ناچار در 1806 دوباره به امريكا برگشت اما بهرحال موضوع كشتي بخار در آن هنگام امري واقع و انجام شده بود.
منبع:
کتاب دائره المعارف مصور زرین - غلامرضا طباطبائی مجد - انتشارات زرین
ایرانیکا (Only the registered members can see the link)
ابتدا سعي كردند در طول معادن سطح همواري براي عبور ارابه هاي حامل ذغال ايجاد كنند اما اين كار نه عملي بود و نه كافي .
در سال 1556 م مهندسين آلماني راه حل جديدي براي اين كار جستند بدين ترتيب كه در طول معدن دو رشته الوار در دو خط موازي قرار دادند و سپس ارابه هاي حامل ذغال را بر روي اين دو خط چوبي بكار انداختند و چون در بعضي معادن سطح اتكا الوارهاي چوبي بسيار سست و مقاومت آن كم بود مجبور شدند زير الوارها را با قطعات مسطح و مكعب سنگ بپوشاند و بدين ترتيب اولين قدم در راه ابداع ريل و تراورس برداشته شد و بعدها قطعات سنگ تبديل به قطعات چوب گرديد كه از عرض در فواصل معين زير الوارها قرار مي دادند و امروز همين قطعات چوبي به عنوان تراورس مورد استفاده راه آهن است .
انگليسي ها تدريجاً متوجه شدند كه الوارهاي چوبي مقاومت زيادي ندارد و خيلي زود فرسوده مي شود . براي رفع اين عيب روي الوارها را با ورقه اي از آهن مي پوشاندند و سرانجام در سال 1750 م الوارهاي چوبي را بكلي جمع كردند و بجاي آن نوارهاي چدني با مقطع گونيائي گذاشتند بطوري كه چرخ ارابه هاي حامل ذغال بر روي لبه قائم آن قرار مي گرفت .
سپس شخصي به نام ( رينولد ) پيشنهاد كرد كه صاحبان معادن ذغال سنگ از تير آهن استفاده نمايند . نتايج حاصله از اين پيشنهاد عالي بود زيرا به زودي با تكامل ريل هاي ريل هاي آهن توانستند مقدار بيشتري بار را با نيروي كمتر به حركت درآوردند و از دل معادن ذغال استخراج كنند .
اما با همه اين پيشرفت ها هنوز حمل بار با كندي صورت مي گرفت زيرا تنها وسيله كشش واگن ها اسب و انسان بود و اين نيروها نمي توانست جوابگوي احتياج صاحبان معادل ذغال باشد .
استفاده از نيروي بخار براي به كار انداختن تلمبه اي كه آب را از معادن خارج مي كرد و ادامه كار را كارگران را ممكن مي ساخت و « وات » مخترع و مبتكر آن بود ، استخراج سريع ذغال را ممكن تر ساخت و از طرفي چون مقادير متنابهي ذغال در محوطه هاي جلو معادن روي هم انباشته شده بود گاري هاي اسبي نمي توانست آن را به بازارهاي فروش و بنادر براي بارگيري در كشتي ها حمل نمايد به افتادند كه در روي زمين نيز از ريل استفاده كنند و به زودي در بعضي معادن انگلستان اين كار انجام گرفت در حالي كه هنوز تنها نيروي محركه واگن ها اسب بود و چنين نيروي كندي روئي نمي توانست احتياج صاحبان معادن را براي تسريع در حمل ذغال برآورد .
در اين هنگام جمعي از متكفرين متوجه نيروي بخار شدند و اين سوال مطرح شد كه اگر نيروي بخار قادر است تمبله اي را بكار اندازد آيا نمي شود از آن نيرو در كشيدن واگن استفاده كرد .؟
حماسه جالب و هجان انگيز اختراع « لكوموتيو » كه اينك صداي صوت دلنوازش در سراسر جهان طنين انداز است از اينجا آغاز مي شود .
از سال 1800 تا 1813 م چند نفر از مخترعين ماشين هائي كه با نيروي بخار حركت بقفلذ45قبفاست از اينجا آغاز مي شود .
از سال 1800 تا 1813 م چند نفر از مخترعين ماشين هائي كه با نيروي بخار حركت مي كرد ساختند ولي هر كدام نواقصي داشت . در همين زمان بود كه مردي با اراده پولادين و انداشته اي رسا وارد ميدان عل گرديد و همه پيشرفت ها و ترقيات راه آهن را بنيان گذاشت . وي شخصي بنام « جرج استنسن » كه زندگي پرماجرايي را گذارنده و به تمام معني خود ساخته و صاحب نبوغ و استعداد بود .
در معدن طرز كار تلمبه بخار توجه او را جلب كرد و با كنجكاوي فراوان طرز كار آن را دانست و حتي متوجه وجود بعضي نواقص و عيوب آن شد و چون آدم بي سوادي مثل او حق اظهار نظر نداشت تصميم گرفت از راه منطقي آن وارد معركه شود .به زودي خواندن و نوشتن را فراگرفت و بعد به مطالعه كتاب فيزيك پرداخت و حتي جزوات درس پسرش را كه به دانشگاه مي رفت مي خواند و فرا مي گرفت . وي تدريجاً آنقدر معلومات خود را افزايش داد كه در ميان مهندسين معدن جائي براي خود باز كرد و صاحب رأي عقيده شد .
« استفنسن » در سال1814 م موفق به ساختن لكومو تيو شد كه از هر حيث بر موضوعات ديگران رجحان و برتري داشت و هم او بود كه براي اولين بار محور چرخهاي لكوموتيو را به وسيله اهرم به هم متصل كرد . وي بعد از ساختن اولين لكوموتيو كه در خط آهن « لينگورث » به كار افتاد درصدد اصلاح معايب آن برآمد و سه سال بعد لكوموتيو ديگري ساخت كه در همان خط با سرعت ده كيلومتر در ساعت با هفتاد تن بار بكار افتاد . طبعاً اين موفقيت به او مجال مي داد كه دست از كار در معدن بردارد و مستقلاً حرفه لكوموتيو سازي را به عنوان صنعت مورد احتياج زمان پيشه سازد . وي از آن پس تا سال 1829 م شانزده لكوموتيو ساخت كه حتي يكي از آنها را به صاحبان معادن « سنت آتين » در فرانسه فروخت و بدين ترتيب اولين گام را براي ايجاد يك مصنوع صادراتي انگلستان بر داشت .
« استفنسن » تدريجاً كار خود را تكميل كرد و از آن جمله از داخل ديگ بخار لوله هائي گذراند كه دود و حرارت كوره از آن عبور كند و بخار لازم را سريع تر ايجاد نمايد و با اين تغييرات توانست سرعت و قدرت لكوموتيو را افزايش دهد . بايد گفته شود كه تغيير اخير در همان زمان به وسيله شخصي به نام « مارك سگن » كه مخترع كشتي با موتور بخار در فرانسه بود پس از مشاهده لكوموتيو ساخت استفنسن كه فرانسويها خريداري كرده بودند به عمل آمده بود و معلوم نيست آيا استفنسن ابداع مزبور را شخصاً انجام داد يا از مارك سگن قبلاً مطلع شده بود .
« اسفنسن » در اين زمان معتقد بود كه تنها راه آهن يك وسيله نقليه خوب براي حمل بار در تمام نقاط مي تواند باشد بلكه براي مسافرت نيز وسيله مطمئن و مفيدي است كه بايد جايگزين درشكه و دليجان شود .
چنين نظري در جامع آن روز انگلستان طبعاً قبوليت عامه پيدا نمي كرد ، به همين جهت با مخالفت بسيار شديدي مواجه شد و كار مباحثه در اين زمينه بالا گرفت كه حتي كليسا نيز وارد معركه شد و از آن به نام يك وسيله شيطاني ياد كرد و با آن به مبارزه بر خاست .
در اين هنگام مسئله حمل و نقل بار بين دو شهر منچستر و ليورپول به صورت مشكل بزرگي در مقابل صاحبان كارخانجات نساجي منچستر خودنمائي مي كرد . آنها مي خواستند منسوجات خود را كه به ميزان زياد توليد مي شد به ليورپول برسانند و با مهان سرعت مواد اوليه را از ليورپول به كارخانجات خود حمل نمايند اما اين كار به وسيله كشتي هاي كوچك كه از كانالهاي بين دو شهر حركت مي كردند ممكن نبود .
ميزان حمل و نقل بار در بين اين دو شهر بقدري زياد بود كه با امكانات باربري ابداً ممكن نبود و آنچه حمل و نقل مي شد با كندي و سختي انجام مي گرفت و متناسب با حجم محصولات مناسب نبود .
صاحبان صنايع نساجي به فكر افتادند كه مشكل خود را با ايجاد خط آهن بين دو شهر مذكور حل كنند و براي اينكار بين سازندگان لكوموتيو مسابقه اي ترتيب دادند كه در اكتبر 1829 بايد انجام مي گرفت .
شرايط مسابقه جالب و مضحك بود زيرا وزن و ارزش لكوموتيو نيز شرط شركت در مسابقه بود بدين ترتيب كه شركت كنندگان مي بايست لكوموتيوي عرضه كنند كه بيش از شش تن وزن و معادل 13750فرانك ارزش نداشته باشد و بتواند 20 تن بار را حداقل سرعت 16 كليومتر در ساعت حمل كند . در اين مسابقه تاريخي چهار لكوموتيو شركت كردند كه دو تاي آن شرايط لازم را واجد نبودند و يكي پس از حركت ايستاد و لوله هاي آن از هم در رفت و تنها لكوموتيو استفنسن به نام ( موشك ) كه 4320 كيلو وزن داشت توانست بار مورد نظر را با سرعت 26 كيلو متر در ساعت حمل كند و وقتي بدون بار آزمايش شد سرعت آن به 47 كيلومتر در ساعت رسيد .
براي ما كه در عهد موشك هاي فضا پيما زندگي مي كنيم و انسان راه تسخير فضا و كرات آسماني را در پيش گرفته است سرعت موشك استفنسن مضحك مي نمايد اما در آن زمان همين سرعت به حيرت انگيز بود كه غالباً تصور مي كرده اند آنچه ديده اند وهم و خيال است .
خط آهن منچستر به ليورپول به دنبال اين مسابقه تاريخي و عليرغم مخالفت هاي شديدي كه به ظهور پيوسته بود و كليسا نيز در اين مخالفت هم آهنگي داشت بالاخره ساخته شد و در 15 سپتامبر سال 1830رسماً افتتاح شد . داستان ايجاد اين خط كه همه آن كار آن از نقشه برداري و ساختمان پلها و ريل گذاري زير نظر استفنسن انجام گرفت يكي از حوادث مهم تاريخ پيدايش راه آهن است . هر چند كه مخالفين او حتي كمين كردند تا اين مرد شيطاني را بكشند و بعضي ها مي گفتند صداي عبور لكوموتيو محصول مزارع را كم مي كند مرغها را از تخم گذاري باز مي دارد و زنان حامله را مبتلا به سقط جنين مي سازد ، قهوه چي ها ، باربرها صاحبان كشتي هاي باربري مي گفتند بازار كساد شده و گرسنگي تهديدمان مي كند و بعضي سياستمداران فيلسوب مأب نيز مخاطرات عظيم اين وسيله شيطاني را ياد آور مي شدند .
با همه اينه استفنسن موفق شد و با ايجاد خط آهن مزبور طلسم مخالفت ها را شكست و از آن پس در سراسر انگلستان و اروپا و امريكا اين وسيله نقليه مورد استقبال قرار گرفت و البته بتدريج تكميل شد و قدرت و نيروي آن افزايش يافت .
كشورهاي اروپائي به ترتيب بلژيك در سال 1830 م آلمان در سال 1835 م اسپانيا در 1838 م فرانسه كه قبل از همه متوجه اين نيرو شده بود در سال 1860 م رسماً ايجاد شبكه راه آهن را وارد زندگي خود كردند . امريكا نيز در سال 1826 م متوجه راه آهن شد .
راه آهن در ايران : اولين خط راه آهن كه در ايران احداث گرديد در سال 1886 م راه آهن تهران به ري به طول 8700 متر بود .
از آن تاريخ تا سال 1304 شمسي كه مقدمات راه آهن سراسري فراهم گرديد چند رشته خطوط كوتاه در ايران كشيده شد مانند راه آهن آمل به محمود آباد و راه آهن زاهدان به ميرجاوه ، راه آهن تبريز و بندر شرف خانه و راه آهن بوشهر به برازجان .
احداث راه آهن از جمله آرزوهاي مردم و بازرگانان ايراني بود ولي بعللي نقشه و هدف آنها به نتيجه اي نمي رسيد .
زمانيكه رضا شاه حكومت را بدست گرفت براي اجراي اين هدف و به منظور توسعه امور بازرگاني و اجراي سياست استعماري مصمم شدند به وسيله يك رشته راه آهن سراسري از درياي مازندران تا خليج فارس شهرهاي بزرگ و مراكز پر جمعيت و نواحي كشاورزي ايران را به يكديگر تل مي سازند و براي تأمين هزينه آن در تاريخ 9 خرداد سال 1304 شمسي قانون انحصار قند و شكر و چاي از تصويب مجلس گذشت كه به موجب آن مقرر شد از هر سه كيلو قند و شكر كه به ايران وارد مي شد دو ريال و از هر سه كيلو چاي شش ريال جهت هزينه ساختمان راه آهن سراسري دريافت گردد . پس از دو سال كه مقدمات امر فراهم گرديد عمليات ساختماني از شمال و جنوب شروع و 11 سال بعد يعني در سال 1317 م خط شمال و جنوب به يكديگر اتصال يافت .
راه آهن سراسري ايران از شمال بندر گز واقع در جنوب شرقي درياي خذر شروع شده و پس از عبور از شهرهاي ساري و قائم شهر وارد مناطق كوهستاني البرز گرديد و از گردنه مرتفع فيروزكوه به وسيله تونل ها و پلهاي متعدد گذشته و از طريق جلگه ورامين به تهران متصل مي شود .
سپس از زمين هاي هموار قم و اراك گذشته و از ايستگاه درود به بعد وارد مناطق كوهستاني لرستان مي گردد و پس از گذشت از تونلها و پلهاي متعدد در انديمشك به جلگه هموار خوزستان مي رسد و از كنار دزفول و شهر اهواز و پل عظيم كارون گذشته از يك سمت به خرمشهر و از طرف ديگر به بندر امام خميني در خليج فارس منتهي مي شود .
طول راه آهن سراسري 1394 كيلو متر و عرض آن 1435 ميلي متر و در طول آن 90 ايستگاه دائر است . مرتفعترين نقطه راه آهن در شمال تونل كدوك است كه 2112 متر از سطح دريا ارتفاع دارد . بزرگترين پل فلزي راه آهن پل كارون در اهواز است كه 100 متر وطول و 51 چشمه دارد و مهمترين پلهاي شمال پل ورسك است كه يكي از شاهكارهاي صنعت پل سازي است كه در ابتدا و انتها خط آهن سراسري بندرگز و بندر امام ساخته شده است . بعد از اتمام راه آهن سراسري از سال 1318 ساختمان سه رشته خط آهن ديگر بشرح زير شروع گرديد :
1) راه آهن تهران به مشهد 2) راه آهن تهران به تبريز 3) راه آهن قم به كاشان . راه آهن تهران به مشهد و راه تهران به تبريز ساخته شد و راه آهن قم به كاشان و همچنين خط آهن تبريز به مرز ايران و تركيه كه شبكه خط آهن ايران را به اروپا وصل مي كند به مرحله بهره برداري رسيد .
تاريخچه پيدايش كشتي بخار :
پيشتر گفتيم دني پاپن سعي كرد از ماشين خود براي حركت كشتي استفاده كند . كشتي مورد نظر را هم ساخت ليكن ملوانان از اينكار به تشويش افتادند و آن را منهدم كردند.
در 1775 ماركي كلدژوفرو ادابانس دست به اختراعي زد . مقدمه كارش از اينجاست ، وي پاي بند عشق زني صاحب جمال گرديد كه كنت دارتوا نيز بدو نظر داشت اما چون كنت زورمندتر بود ماركي را گرفتار و قلعه اي زنداني كرد . وي در انجا از دريچه زندان كه مشرف به در يا بود حركت و سير كشتيها را مشاهده و مطلاعه مي كرد و در باب كشتيراني در درياي انديشه فرو مي رفت . معلوم است كه در آن احوال وقت كافي هم براي اين كار داشت .
همين كه ماركي آزاد شد در حوالي خانواده اش او را طرد كرده بودند و از هر كمكي بدو دزيغ مي داشتند با شخصي به نام شواليه دكسيرين كه امتياز دريانوردي به وسيله تلمبه آتش ( نتيجه كارهاي جيمزوات ) داشت شريك شد . پس از كوششهاي بسيار و برخورد با دشواريهاي فراوان ماركي توفيق يافت كشتي خود را روي رود سن به حركت در آورد . كشتي او داراي 46 متر طول و 4.5 متر عرض بود و به وسيله دو چرخ پره دار به حركت در مي آمد ؛ كميسيوني از دانشمندان و گروه بسياري از مردماين آزمايش را نظارت مي كردند فاصله بين وز و بارب در يك ربع ساعت با اين كشتي پيموده شد .
ازفرهنگستان علوم فرانسه كميسيوني براي بررسي اين اختراع تعيين گشت كه در آن حسودان و بد انديشان كار خود را كردند و هر گونه آزمايش بعدي را تا خبر ثانوي موقوف ساختند . رفع منوعيت همچنان به تأخير افتاد تا انقلاب فرانسه در رسيد .
ماركي كه به اساس كار خود اعتقاد فراوان داشت مهاجرت اختيار كرد اما چندي بعد به فرانسه بازگشت و با سرسختي تمام دنباله كار خود را گرفت تا آنجا كه يك بدنه از خانه خويش را خراب كرد تا براي ساختن كشتي ديگري جا باز كند . در 1816 باز موفق به كشتيراني گرديد ليكن در 1819 با ور شكستگي و مرگ زوجه و تهيدستي روبرو گشت .
هر چند سوزان ماركي رهنمون وي در اختراع گرديد ليكن از بخت بد آن عشق چندان به مزاج عاشق نامراد و دلخسته نيفتاد . وي در 1823 به مرض وبا درگذشت و جسد او را در گورال عمومي مخصوص وبازدگان انداختند و بار ديگر ثابت شد كه بخت و اقبال هم محلي را در زندگي انسان داراست .
در همين اوقات فولتن امريكايي كه همت بسزا و ابتكاراتي توجه كردني در ساختمان پلهاي ماشينهاي بافندگي داشت كشتيراني با قوه بخار امر واقع در آورد . فولتن با شخصي به نام ليويننگستن شريك شد و سرمايه بازرگاني و كمك او با نبوغ فولتن دست به هم داده اختراع را تكميل كردند . نخستين كشتي بخار فولتن در 9 اوت 1803 روي رود سن به آب انداخته شد.
فولتن كه زير دريايي را نيز اختراع كرده بود به انگلستان رفت و در آنجا كارهاي وي دچار خرابي شد و ناچار در 1806 دوباره به امريكا برگشت اما بهرحال موضوع كشتي بخار در آن هنگام امري واقع و انجام شده بود.
منبع:
کتاب دائره المعارف مصور زرین - غلامرضا طباطبائی مجد - انتشارات زرین
ایرانیکا (Only the registered members can see the link)