شکست روسیه در فیلترینگ تلگرام؛ چگونه تلاش برای مسدودسازی یک پیام‌رسان باعث اختلال کلی اینترنت این کشور شد

اوایل ماه جاری بود که دادگاه عالی روسیه حکم مسدود‌سازی پیام‌رسان تلگرام را به دلیل آنچه عدم تبعیت این برنامه از قوانین روسیه می‌خواند صادر کرد. این برنامه در روسیه حدود 15 میلیون کاربر دارد و حتی بسیاری از مسئولین دولتی نیز از آن استفاده می‌کنند.

اما این اقدام نه تنها به خوبی پیش‌ نرفت بلکه باعث ایجاد هرج و مرج زیادی در زیرساخت‌های اینترنتی این کشور شد. با صدور دستور رسمی فیلترینگ تلگرام در روسیه، این پیام‌رسان در پاسخ شروع به تغییر مداوم آدرس IP های خود کرد. پاول دوروف از کاربران تلگرام خواست که برای اتصال به این برنامه از VPN استفاده کنند و خود این شرکت نیز در اقدامی که domain fronting خوانده می‌شود سرویس‌های خود را بر روی ارائه‌دهندگان خدمات اینترنتی چون Google Cloud و Amazon Web Services منتقل کرد. این تکنیک ترافیک تلگرام را در ترافیک این سرویس‌دهنده‌ها پنهان کرده و باعث عدم تشخیص آن توسط سازمان‌های رگولاتوری می‌شود.

در پاسخ رگولاتور دولتی روسیه موسوم به روسکومنادزور برای جلوگیری از این تکنیک تلگرام اقدام به بلاک‌کردن دسته جمعی بسیاری از Subnet ها در این کشور شامل حدود 17 میلیون IP کرد که باعث ایجاد هرج و مرج در اینترنت این کشور شده و دسترسی به سرویس‌های گوگل و دیگر ارائه دهندگان خدمات اینترنتی را مختل کرد.

این اقدام که به گونه‌ای نشان دهنده ضعف و کلافگی این سازمان از روش‌های استفاده شده توسط تلگرام بود باعث‌شد بسیاری از سایت‌های مختلف و بی ارتباط با این موضوع همانند موزه‌ها، فروشگاه‌ها و مدارس به طور کلی ارتباط خود با اینترنت را از دست بدهند. حتی پیام‌رسان وایبر نیز که توسط دولت روسیه تایید شده است نیز پس از این اقدام روسکومنادزور قادر به ارائه سرویس در این کشور نبود.

شورای علمی روسیه نیز اعلام کرد که اقدامات برای مسدودسازی تلگرام مشکلات جدی برای دانشمندان و محققان روسی به وجود آورده است و امکان دسترسی به بسیاری از مجلات علمی برای آن‌ها وجود ندارد.

یک فعال رسانه‌ای روس در این‌باره گفته‌است: این قبیل اقدامات ناشیانه‌ی روسکومنادزور در اعمال محدودیت‌ها چیز جدیدی در روسیه محسوب نمی‌شود و پیش از‌این نیز شکایت‌های بسیاری از این سازمان به‌دلیل مسدود‌سازی‌های فله‌ای و بدون منطق وجود داشته است. وی افزود: من فکر نمی‌کنم در روسیه کسی از قدرت روسکومنادزور ترسی داشته باشد، در واقع چیزی که اغلب مردم را می‌ترساند بی‌کفایتی و ضعف این سازمان است.

یکی از دلایل محبوبیت تلگرام در روسیه و تقریباً جهان رمزگذاری پیام‌های آن است. در سال 2016 قانونی در روسیه تصویب شد که تمام پیام‌رسان‌های داخل روسیه را ملزم می‌کرد به سرویس فدرال امنیتی روسیه یا FSB امکان دسترسی به پیام‌های کاربران را بدهند. از آن زمان کشمکش‌ها بین تلگرام و دولت روسیه به طور جدی آغاز شده و هر بار درخواست ارائه‌ی کلید‌های رمزنگاری از تلگرام با پاسخ منفی این پیام‌رسان روبرو شده‌است.

دولت روسیه پیش از این تصمیم گرفته بود تا تمام ارائهدهندگان خدمات ارتباط اینترنتی برای شهروندان روسیه را مجبور کند تا سرورهای خود را به داخل این کشور انتقال دهند و حتی زمزمه‌هایی مبنی بر اینکه این کشور اینترنت خود را از تمام جهان جداسازی کرده و نسخه‌ی داخلی اینترنت مخصوص روسیه را ایجاد کند به گوش می‌رسید.

در همین رابطه بسیاری از متخصصات ابراز نگرانی کرده اند که تلاش برای مسدودسازی تلگرام به نوعی آغاز فرآیند فیلترینگ بزرگتری در این کشور است که می‌تواند در ادامه باعث مسدودسازی شبکه‌های اجتماعی چون فیسبوک و توییتر و به نوعی تبدیل روسیه به نسخه‌ی دیگری از چین شود.

پاول دوروف مالک تلگرام در سال 2014 پس از اینکه نسخه‌ی روسی فیسبوک به نام VKontakte که توسط وی ایجاد شده بود از کنترل وی خارج شد این کشور را ترک‌ کرده است. وی پس از اعلام مسدودسازی تلگرام در پیام‌های متعددی اعلام کرده است که وی و شرکتش به «مقاومت دیجیتال» در برابر درخواست دولت روسیه ادامه خواهند داد. در همین راستا هفته‌ی پیش وی با همکاری برخی دیگر از فعالین حقوق بشر در روسیه مردم را به پرتاب موشک‌های کاغذی که نماد تلگرام هستند در اطراف ساختمان مرکزی سرویس اطلاعات روسیه تشویق کردند.

ادوارد اسنودن فرد مشهور شماره یک امنیتی جهان نیز در توئیتی به تمجید از مقاومت دوروف پرداخت. وی در توییت خود نوشته است پیش از این من انتقاداتی را درباره‌ی امنیت تلگرام مطرح کرده بودم، اما پاسخ دوروف به زیاده‌خواهی دولت روسیه برای دسترسی به پیام‌های خصوصی مردم، تنها پاسخ درست اخلاقی بوده و نشان‌دهنده‌ی رهبری واقعی وی در این موضوع است.

در کشور ما نیز زمزمه‌های فراوانی درباره فیلترینگ تلگرام شنیده می‌شود. باید دید آیا در نهایت این اتفاق در ایران هم رخ خواهد داد و اینکه آیا در صورت فیلترینگ این پیام‌رسان محبوب در داخل، آیا مشکلات مشابه روسیه در  ایران نیز رخ خواهند داد یا خیر. جدای از مبحث دامین فرانتینگ و تکنیک‌های استفاده شده توسط تلگرام، رخ دادن یک مشکل و هرج و مرج پس از انسداد تلگرام در داخل کشور قطعی‌است و آن هم مختل‌شدن کسب و کار بسیاری از افرادی است که از این پلتفرم برای فروش و تبلیغ محصولات خود استفاده می‌کنند. در سوی دیگر نیز باید توجه داشت ضریب نفوذ و درصد استفاده از این پیام‌رسان در ایران به مراتب بسیار بیشتر از داخل کشور روسیه است و متعاقباً وسعت این مشکل در ایران به مراتب بزرگتر خواهد بود.